Xyanua là chất cực độc có thể gây ngộ độc qua da, ăn uống hoặc hít phải khí độc. Nạn nhân có thể tử vong sau 3-5 phút nhiễm độc.
Cyanua/Xyanua là gì?
Cynaua (Xyanua) là một chất hóa học cực độc, rất phổ biến trên thế giới và có thể tồn tại dưới nhiều hình thức: thể rắn, lỏng, hay khí. Chỉ cần 50mg đến 200mg Cyanua đã có thể gây chết một người trưởng thành khỏe mạnh.
- Hóa chất Xyanua là một hợp chất hoá học có chứa nhóm xyano (C≡N), bao gồm một nguyên tử các-bon liên kết ba với một nguyên tử ni-tơ.
- Tiếp xúc với một lượng lớn cyanide có thể gây tổn thương cho não và tim mạch, nếu tiếp xúc ở liều lượng thấp có thể gây những hậu quả như khó thở, đau tim, nôn mửa, thay đổi máu, đau đầu, làm rộng tuyến giáp.
- Chỉ cần 50mg – 200mg Cyanua hoặc hít phải 0,2% khí Cyanua, có thể giết chết ngay lập tức một người trưởng thành.
- Xyanua được dùng làm thuốc độc rất nhiều từ xa xưa, đáng sợ nhất là hyđro xyanua được chế độ Nazi ở Đức sử dụng để xử tử tập thể trong phòng kín trong suốt thời kì Holocaust (thời kì người Đức tàn sát người Do Thái).
Tại sao xyanua lại độc hại đến vậy?
Khi nói đến độc tính của Xyanua, chúng ta phải nhắc đến ATP. ATP là phân tử mang năng lượng, có chức năng vận chuyển năng lượng đến các nơi cần thiết để tế bào sử dụng. Chỉ có thông qua ATP, tế bào mới sử dụng được thế năng hóa học cất giấu trong cấu trúc phân tử hữu cơ. Cụ thể khi một phân tử glucose phân giải thành CO2 và nước, thì có 686kcal/mol được giải phóng.
Hiểu một cách đơn giản là, tất cả những thực phẩm mà cơ thể chúng ta ăn vào không gì khác hơn là đường, lipid, protein, vitamin, nước và các loại khoáng chất khác nhau. Ba thứ không tạo ra năng lượng gồm vitamin, khoáng chất và nước. Chất cung cấp năng lượng để vận hành cơ thể giống như một động cơ chạy bằng xăng, đó là đường, lipid và axit amin, đây là những nhiên liệu cần thiết cho hoạt động sống. Tuy nhiên, đường, lipid và axit amin không thể được tế bào sử dụng trực tiếp, chúng cần được chuyển đổi tiếp thành ATP, thì tế bào mới có thể sử dụng.
Các ion xyanua sau khi xâm nhập vào cơ thể con người, nó kết hợp với sắt trên cytochrome c oxidase (phức hợp IV) ở ti thể để ngăn chặn sự khử oxit sắt, có nghĩa là ion Xyanua liên kết chặt chẽ với ion sắt sắt (Fe 3+) trong enzyme cytochrome, khiến nó không thể chuyển hóa thành ion sắt hóa trị hai (Fe 2+), từ đó cản trở bước hô hấp bình thường của tế bào, khiến tế bào rơi vào trạng thái thiếu oxy, hay còn gọi là “ngạt nội bào”. Hậu quả của ngạt nội bào, là tế bào không thể sử dụng oxy để tiếp tục sản xuất ATP nhằm duy trì hoạt động bình thường của cơ thể, khiến cơ thể rơi vào trạng thái đói năng lượng và ngạt bên trong.
Xyanua lấy từ đâu?
Phần lớn lượng cyanide có trong nước và đất xuất phát từ những quá trình công nghiệp. Nguồn thải chính của cyanide vào trong nước là nguồn thải từ quá trình khai thác mỏ, công nghiệp hoá chất hữu cơ, những công việc liên quan đến sắt và thép; đặc biệt trong công nghiệp luyện thép, cyanide là độc chất chính gây ô nhiễm; và những phương pháp xử lý chống lãng phí nước của con người.
Những nguồn cyanide khác từ xuất phát từ xe cộ, từ những ngành công nghiệp hoá học, chất đốt từ những nhà dân trong thành phố và thuốc trừ sâu có chứa cyanide. Cyanide có trong những bãi chôn lấp có thể làm nhiễm bẩn nguồn nước ngầm.
Ngoài ra, Cyanua cũng được tìm thấy trong môi trường tự nhiên.
- Măng tươi chứa hàm lượng xyanua rất cao – khoảng 230mg trong một kg măng củ. Nếu ăn phải măng có chứa nhiều cyanide, dưới tác động của các enzym đường tiêu hóa, xyanua biến thành axit xyanhydric (HCN) – một chất cực độc với cơ thể. Do vậy, cần phải rửa, luộc thật kỹ măng tươi trước khi ăn để an toàn.
- Củ sắn cũng có chứa xyanua, vốn là chất có độc tính cao. Đây là lý do vì sao đã có trường hợp ăn sắn bị say hoặc ngộ độc, thậm chí là tử vong vì sắn. Tuy nhiên, việc loại bỏ chất xyanua này rất dễ. Thứ nhất, xyanua có nhiều ở phần vỏ màu đỏ phía bên ngoài củ rắn, có nhiều ở đầu và đuôi củ sắn, ở phần lõi sắn. Vì thế trước khi luộc hãy gọt bỏ phần vỏ bên ngoài, cắt bỏ phần đầu và đuôi của củ sắn, khi ăn bỏ phần lõi. Thứ hai, xyanua tan trong nước, vì thế, trước khi chế biến, bạn nên ngâm sắn trong nước một vài tiếng để loại bỏ bớt xyanua.
Dấu hiệu và triệu chứng khi bị ngộ độc xyanua
- Triệu chứng khi bị ngộ độc xyanua tương tự như một số triệu chứng khác của bệnh bình thường nên rất khó phát hiện.
- Bị ngộ độc xyanua khi tiếp xúc với một lượng nhỏ xyanua, nạn nhân sẽ có một số hoặc tất cả các dấu hiệu và triệu chứng sau đây trong vài phút: chóng mặt, đau đầu, thở nhanh, tim đập nhanh, bồn chồn, buồn nôn và ói mửa.
- Nếu nạn nhân tiếp xúc với một lượng lớn xyanua bằng bất kỳ con đường nào cũng có thể bị co giật, mất ý thức, chấn thương phổi, nhịp tim chậm, suy hô hấp dẫn tới tử vong.
- Nếu may mắn sống sót sau ngộ độc xyanua nghiêm trọng, nạn nhân vẫn có thể bị tổn thương tim, não và thần kinh.
Khi ngộ độc Cyanua phải làm sao?
Thông thường, khi biết xúc với Natri Cyanua sẽ bị ngộ độc. Thậm chí người bị ngộ độc không hề hay biết mình bị nhiễm Cyanua. Sau đây là các dấu hiệu nhận biết, được chia làm 3 giai đoạn.
- Giai đoạn 1: Là giai đoạn kích động, người bị nhiễm độc sẽ có dấu hiệu lo lắng, kích động, thở nhanh và lú lẫn.
- Giai đoạn 2: Người bị nhiễm sẽ bắt đầu co giật, khó thở, tụt huyết áp và bị giảm thông khí.
- Giai đoạn 3 cũng là giai đoạn cuối: Giảm trương lực cơ và mất phản xạ, bị trụy tim mạch, hạ oxy trong máu và dẫn đến tử vong.
Cần đến cơ sở y tế nhanh nhất nếu nhận thấy dấu hiệu 1 trong 3 giai đoạn trên
Nếu phát hiện những dấu hiệu trên, cần đưa người bị nhiễm độc natri xyanua đến cơ sở y tế gần nhất để cấp cứu một cách nhanh nhất. Bởi hóa chất này là loại độc chất có khả năng phản ứng nhanh, trong vòng 2 giờ đồng hồ nếu không được chữa trị kịp thời sẽ gây tử vong.
Vì vậy, những người thường tiếp xúc với loại hóa chất này cần chú ý đến các dấu hiệu ban đầu để sớm phát hiện và chữa trị loại bỏ chất độc.
