Xe đạp thể thao bao gồm xe đạp MTB (xe đạp leo núi, xe địa hình), xe đạp đua, xe đạp biểu diễn, xe đạp đường phố… với các mục đích và địa hình cũng như sở thích khác nhau. Thiết kế và cấu hình của xe đạp thể thao khác biệt hoàn toàn so với những dòng xe đạp thông thường.
Xe đạp thể thao là gì?
Xe đạp thể thao là loại xe đạp chuyên dụng dùng cho các hoạt động thể dục, thể thao hằng ngày và trong các giải đua xe chuyên nghiệp.
Ngày nay, xe đạp thể thao không chỉ thu hút các vận động viên mà còn là sự lựa chọn của nhiều người dùng ở các độ tuổi khác nhau nhờ sự đa dạng trong kết cấu và thiết kế.
Xe đạp thể thao có gì khác xe đạp thường?
So với xe đạp thường, xe đạp thể thao ngoài chất liệu nhôm, thép truyền thống thì còn được làm từ những chất liệu bền chắc như hợp kim nhôm, titanium, carbon,… và có thiết kế, cấu tạo để dùng vào các mục đích đặc thù như leo núi, đua đường trường, thi đấu 3 môn phối hợp (triathlon – bơi đạp chạy)…
Hầu hết các loại xe đạp thể thao đều cấu tạo từ những bộ phận chính gồm: Bộ khung suờn xe, hệ thống truyền lực, hệ thống chuyển động, bộ đề, hệ thống lái, hệ thống phanh và yên xe.
Bộ khung sườn xe đạp thể thao
Bộ khung sườn xe được làm từ những vật liệu cứng, có khả năng chịu lực cao như thép, titanium, nhôm,… Khung xe đóng vai trò như xương sống của xe đạp vì nó giúp liên kết các bộ phận còn lại của xe thành một khối thống nhất.
Tuỳ vào loại xe đạp (xe đua, xe địa hình…) mà có hình dáng khung khác nhau, chẳng hạn như hình dưới đây so sánh hai loại xe đạp đua đường trường và xe triathlon.
Bộ khung sườn xe gồm: Khung sườn (frame), phuộc (fork) và cốt yên (seat post).
Xét về chất liệu của khung sườn xe đạp có các loại sau:
- Hợp kim nhôm là chất liệu phổ biến nhất để sản xuất sườn xe đạp. Nó là sự lựa chọn tối ưu cân đối giữa 3 yếu tố: chất lượng, độ bền và giá cả.
- Thép là chất liệu sản xuất sườn xe truyền thống, nay vẫn còn được một số hãng xe thủ công (handmade) sử dụng. Ưu điểm của sườn thép là độ chắc chắn và tuổi thọ cao.
- Sợi carbon là chất liệu được sử dụng trong các dòng xe đua cao cấp, kết hợp hoàn hảo giữa độ cứng và khối lượng nhẹ. Ưu điểm lớn nhất của sợi carbon là nó có thể được đổ khuôn tạo ra các sườn xe tối ưu khí động học, thường được dùng cho các vận động viên triathlon.
- Cao cấp nhất là những chiếc xe sử dụng sườn Titanium. Ưu điểm của Titanium là nhẹ như nhôm và bền chắc như thép. Nhược điểm là giá của sườn titanium rất cao, không phù hợp với đa số mọi người.
Bộ truyền động
Bộ truyền động còn được gọi là bộ đề là hệ thống truyền lực, giúp chuyển lực đạp của bàn chân sang bánh xe giúp xe di chuyển về phía trước. Một bộ chuyển động thường rất nhiều các thành phần: giò (crankset), dĩa (chainring), líp (cassettte), sang số (derailleur – bộ đề), trục (branket), sên (chain),…
Các bộ truyền động thường được phân biệt theo số: “8, 9, 10, 11 sp” (sp viết tắt của speed), tương ứng với số lượng líp (cassette) gắn ở trục bánh xe sau. Đa số các xe đạp đua đường nhựa sẽ có 2 hoặc 3 dĩa (chainring) ở trục trước, kết hợp với số líp ở trục sau sẽ cho mang đến từ 2×8 (16) và 3×11 (33) tùy chọn tốc độ khác nhau.
Nếu sử dụng giày đạp xe, bạn phải mua thêm loại pedal SPD-SL (Shimano) hoặc SPD (Look) tương ứng.
Hệ thống truyền lực được xem như trung tâm vận hành của toàn bộ xe, giúp xe có thể chuyển động nhịp nhàng và trơn tru.
Trong số các thương hiệu sản xuất bộ chuyển động, Shimano là thương hiệu phổ biến nhất thế giới với nhiều lựa chọn ở nhiều tầm giá khác nhau, phù hợp cho người mới bắt đầu đến vận động viên chuyên nghiệp. Ngoài ra còn có nhiều thương hiệu sản xuất bộ chuyển động nổi tiếng khác như Campanoglo, Sram…
Ngoại trừ xe đạp lòng chảo (xe đạp không thắng fixed gear) thì lip của xe đạp có cấu tạo đặc biệt. Khi đạp xe, lực tác động vào bàn đạp truyền đến đĩa xe làm dây xích chuyển động, sau đó truyền động đến líp. Khi líp nhận được truyền động sẽ làm cho bánh sau của xe quay theo. Nhờ cấu tạo đặc biệt của vành và cốt, líp xe là khớp chỉ quay theo một chiều, từ đó bánh xe đạp chỉ quay theo chiều thuận của líp.
Bánh xe
Một thành phần quan trọng khác của xe đạp là bánh xe, gồm có trục, mayer, nan hoa, vành và săm lốp. Bánh xe ảnh hưởng trực tiếp đến cảm giác và tốc độ đạp. Bánh xe được chia thành nhiều loại dựa vào kích thước (đường kính, bề rộng vành) và cấu tạo (chất liệu, thiết kế căm xe).
Có rất nhiều hãng sản xuất bánh xe: ZIPP, Shimano, Sram, Felt, Giant,… Tùy thiết kế và cấu tạo, giá bánh xe dao động từ vài triệu đến vài chục triệu.
Hệ thống lái
Hệ thống lái giúp người đi xe dễ dàng điều khiển xe theo ý muốn của mình. Khi tác động vào tay lái, một lực sẽ được truyền đến cổ phuốc và càng trước bánh xe. Càng trước sẽ điều khiển bánh trước đi theo hướng mong muốn. Do đó, hướng di chuyển của xe sẽ phụ thuộc vào hướng di chuyển của bánh trước.
Hệ thống lái gồm: Tay lái (ghi đông) và cổ phuốc. Tuỳ thuộc nhu cầu mà bạn có thể lựa chọn tay lái kiểu thẳng hay cong (sừng trâu), tay lái nghỉ hoặc tay lái Butterfly / Trekking / MultiGrip Handlebars.
Hệ thống phanh
Hệ thống phanh (còn gọi là thắng) cho phép người đi xe điều chỉnh tốc độ phù hợp hoặc cho dừng xe khi cần, giúp đảm bảo an toàn trong quá trình di chuyển.
Hệ thống phanh gồm: Tay phanh, dây phanh và cụm má phanh. Phanh xe đạp có 2 loại chính là phanh đĩa và phanh niềng.
Yên xe
Yên xe là khu vực để người đi xe ngồi trong suốt trình điều khiển, yên xe thoải mái sẽ mang lại cảm giác dễ chịu và trải nghiệm tốt hơn khi sử dụng xe.
Yên xe đạp thể thao đều có bộ phận điều chỉnh độ cao, cho phép người dùng điều chỉnh độ cao yên xe để có tư thế thích hợp khi đạp xe, giúp hấp thụ hoặc làm yếu đi sự rung và sốc truyền lên bởi khung xe trong quá trình đạp xe, giúp người lái có cảm giác thoải mái.
Có những loại xe đạp nào?
Có nhiều các phân loại xe đạp thể thao, nhưng cách phân loại phổ biến nhất là theo mục đích sử dụng. Theo đó gồm có các loại sau.
Xe đạp đua (Road-Bike)
Xe đạp đua hay còn có các tên gọi khác như xe đạp đường trường, xe đạp cuộc hoặc Road bike được thiết kế riêng để đi trên những địa hình đường đẹp như đường thành phố, đường trải nhựa.
- Loại xe đạp đua này với ghi đông thường được uốn cong thành 2 bậc có trọng lượng nhẹ, được thiết kế để đi trên đường trải nhựa bằng phẳng.
- Phuộc trước bằng carbon tổng hợp, không có giảm sóc trước hoặc sau.
- Có lốp và vỏ mỏng, ít gai so với các dòng xe khác để giảm trọng lượng tới mức tối thiểu và giảm tiếp xúc với mặt đường, khung xe được thiết kế tạo tư thế khí động học khi ngồi để giảm ma sát, đạt tốc độ cao.
- Hình ảnh của Road bike thường gắn liền với các giải đua xe đạp lớn trong và ngoài nước như Cúp truyền hình hay giải Tour de France.
- Xe đạp đua (Road Bike) bám đường rất kém, vì vậy khi đi dưới trời mưa rất dễ trơn trượt lại không có bộ phận chắn bùn.
- Lốp và vỏ xe khá mỏng nên dễ bị rách hoặc xì khi gặp chướng ngại vật.
- Bộ khung của Road bike được thiết kế thanh mảnh nên kém hiệu quả đi trên những đoạn đường xấu, gập ghềnh.
- Giá xe đạp thể thao dòng này cũng khá đắt.
Xe đạp địa hình (Mountain-Bike)
Dòng xe địa hình (Mountain-Bike) hay xe đạp leo núi có trọng lượng khá nặng sử dụng để đi trên những địa hình đồi núi, gập ghềnh. Mountain-Bike có mức giá trung bình với thiết kế lại khỏe khoắn, mạnh mẽ là sự lựa chọn của rất nhiều Biker hiện nay.
- Bánh xe to có đường kính khoảng 650 – 700c, nhiều gai, thích hợp để đi trên địa hình gồ ghề như đường dốc, đổ đèo hay đường rừng.
- Khung to, có phuộc trước và sau, một số loại có lắp giảm shock ở phần giữa xe, ghi đông thiết kế thẳng.
- Dù tốc độ và sự linh hoạt trên phố không bằng được với dòng xe đạp đua, tuy nhiên bù lại những chiếc xe đạp địa hình này lại có thể chạy được trên mọi địa hình.
- Độ ma sát với mặt đường lớn nên chạy tốt trên các địa hình gồ ghề và dốc.
- Lốp xe dày nên hạn chế được việc xịt lốp giữa đường.
- Ghi đông thẳng nên người điều khiển có thể ngồi thẳng lưng, giảm mỏi hơn tư thế cong người của chiếc xe đạp cuộc Road Bike.
- Giá thành xe đạp địa hình khá mềm.
- Xe có trọng lượng nặng, bánh to nên khi chạy trên đường bằng sẽ có tốc độ chậm và gây tốn sức cho người sử dụng.
Xe đạp phượt (Touring Bike)
Dòng Touring Bike (xe đạp phượt, xe đạp thực dụng) này được thiết kế đặc thù để có thể mang theo hành lý cho những chuyến phượt hay du lịch xa nên trọng lượng xe được tối giản tối đa. Những chiếc touring bike có khả năng tải đồ và khỏe khoắn hơn trong những chuyến phượt.
- Kiểu dáng của Touring bike không hấp dẫn như những dòng xe đạp đua hay xe đạp địa hình khác.
- Khung xe vô cùng thanh mảnh nhẹ thường được làm từ hợp kim nhôm đem đến cho chúng khả năng tải trọng lớn hơn.
- Vành xe rắn chắc, lốp xe vừa hoặc nhỏ, ít gai; tuy có cấu tạo giản đơn nhưng hệ thống phanh thắng, tăng giảm líp, ghi đông đều có chất lượng cao. Xe đạp thực dụng này có thể dùng để tập thể dục, đi làm hoặc đi phượt đường trường.
- Khoảng cách tâm của 2 bánh trước/sau lớn giúp cho thế ngồi thoải mái, khoảng cách từ pedal đến túi đồ ở baga sau không bị vướng chân khi đạp; có cấu tạo giúp người đi không tốn sức.
- Thiết kế nhiều vị trí để lắp thêm phụ kiện.
Xe đạp đường phố (Hybrid-Bike)
Dòng xe này được thiết kế để dành riêng đi trong khu vực đô thị và thành phố với quãng đường bằng phẳng và ngắn. Nó là dòng xe đạp lai và hội tụ những ưu điểm của MTB và Road bike.
- Dòng xe đạp thành phố (Hybrid bike) có thiết kế đa năng nên sử dụng được ở cả nội và ngoại thành.
- Khung thanh mảnh, lốp êm, được trang bị giảm xóc trước, Hybrid bike là lựa chọn tốt để đi trong thành phố với tốc độ cao và thoải mái.
- Xe đạp Hybrid sẽ đi nhanh hơn MTB trên những cung đường ngắn và bằng phẳng, lại có thể dễ dàng vượt qua những đoạn đường xấu.
- Lốp trang bị cho xe thường là loại lốp nhỏ và hẹp như Road bike nhưng bề mặt có thêm gai lốp như MTB tạo ma sát tốt và khả năng đi trong đường mòn tốt hơn.
- Bộ đề sau trang bị cho xe là 7 hoặc 8 tốc độ đem đến cho người dùng khả năng trải nghiệm về tốc độ cũng như tránh mệt mỏi khi đi với thời gian lâu hơn.
- Líp thường là loại líp 7 cấp hoặc 8 cấp.
- Phanh trang bị cho xe là phanh V hoặc phanh đĩa với hiệu suất hãm cao , an toàn khi đi trong điều kiện đường trơn
Xe đạp không phanh (Fixed-Gear-Bike)
Xe đạp Fixed Gear thường gọi là xe đạp không phanh vì thực tế chúng không có phanh hãm mà sử dụng nguyên tắc đạp ngược bàn đạp để dừng xe. Xe đạp không phanh được giới trẻ rất yêu thích vì thiết kế thời trang bắt mắt và cá tính.
Xe đạp biểu diễn (BMX-Bike)
BMX Bike có các bộ phận giống xe đạp thông thường nhưng kích thước của nó khá là nhỏ gọn. Đầu xe và phanh được thiết kế đặc biệt cho các màn nhào lộn, thực hiện những pha biểu diễn mạo hiểm. Loại xe này thường dành cho các bạn trẻ ưa thể thao thích cảm giác mạnh.
Xe đạp gấp
Xe đạp gấp hay còn gọi là xe đạp gập, xe đạp du lịch, xe đạp tiện dụng vì chúng có khả năng gấp gọn nhẹ và dễ dàng mang đi bất cứ đâu.
Xe đạp gấp folding bike được thiết kế theo cơ chế thông minh và đơn giản, xe đạp gấp có tính năng sử dụng linh hoạt, gọn nhẹ, có thể xếp lại để tiết kiệm không gian
- Khung thường bằng nhôm, thép chắc chắn và khỏe khoắn với khả năng gấp khung với các thanh chốt đóng mở vô cùng linh hoạt và tiện lợi. Thao tác gấp nhanh gọn dễ dàng từ 10-15s.
- Lốp xe đạp gấp thường là lốp loại 14inch, 16inch, 18inch, 20inch với bề mặt nhẵn đem lại tốc độ tối ưu.
- Phanh có thể là phanh V trên các dòng xe đạp gấp giá rẻ hoặc phanh đĩa trên các dòng xe trung cấp trở lên.
- Xe đạp gấp giá rẻ thường có bộ chuyển độn đơn tốc còn đối với dòng xe trung cấp thường được trang bị bộ líp từ 6 cấp cho tới 8 cấp đem đến cho người dùng khả năng trải nghiệm nhiều hơn giúp đi nhanh hơn.
Xe đạp Tri Bike (Xe thi đấu Triathlon)
Xe Tri Bike là xe đạp được thiết kế để đạp trong tư thế với hai tay tựa vào ghi đông ở cùi chỏ. Cùng là xe thi đấu tính giờ nhưng xe Tri Bike sử dụng cho quãng đường ngắn hơn nhiều so với xe đạp đường trường (Road bike) nên có những đặc điểm sau:
- Xe triathlon sẽ nhanh hơn xe road do thiết kế khí động học chuyên biệt. Và trong điều kiện thi đấu không được núp gió như phần lớn các giải đấu 3 môn phối hợp thì chiếc xe triathlon sẽ giúp bạn nhanh hơn khoảng 1km/h so với xe road tuỳ từng người.
- Thanh gióng ngang (top tube) của xe Tri dài hơn road bike trong khi thanh gióng đầu thì ngắn hơn; thanh dóng đứng với cốt yên gần vuông góc hơn.
- Ghi đông có thêm thanh trượt gió (aerobar) và phần đệm cho vị trí cùi chỏ gác lên. Nhìn hình dáng đạp xe của một VDV Ba môn phối hợp thì chúng ta đã hình dung ra họ sẽ ít bị tác động hơn bởi gió.
- Khung xe và cốt yên có thiết kế dẹt hơn để giảm sức cản gió.
- Yên xe Tri dày hơn vì có phần đệm nhiều hơn.
- Giá thành xe Tri rất đắt, khoảng 100 triệu trở lên.
Kiểu dáng của xe Tri giúp hỗ trợ chân để dùng cho giai đoạn chạy. Điều này được thể hiện rõ hơn ở việc sử dụng các nhóm cơ. Khi đạp xe Tri, các nhóm cơ ở đùi trên và mông cũng sẽ tham gia vào quá trình đạp như vậy các cơ này sẽ hỗ trợ được các nhóm cơ dưới, dây chằng và khớp.
