Israel Gelfand (1913-2009) – một trong những nhà toán học vĩ đại nhất thế kỷ 20, tác giả của nhiều công trình lý thuyết và nghiên cứu ứng dụng sử dụng phương pháp toán học trong lĩnh vực vật lý, địa chấn, sinh học, tâm lý thần kinh, y học.

Sinh ra ở làng Okny, Ukraina. Mới học xong lớp 9 (hệ 10 năm), chưa học qua đại học, ông được làm nghiên cứu sinh khoa Toán-Cơ Đại học Tổng hợp Moskva mang tên M.V. Lomonosov, và mới 27 tuổi ông đã là tiến sĩ khoa học, bốn mươi tuổi – viện sỹ thông tấn Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô.

Gelfand là nhà khoa học giành được nhiều giải thưởng quốc gia và quốc tế; tiến sĩ danh dự của bảy trường đại học nước ngoài, trong đó có ĐH Harvard và Oxford; viện sỹ danh dự nước ngoài của Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật Hoa Kỳ.

Khi Israel Gelfand học xong lớp 9 tại một trường trung học ở một thị trấn nhỏ gần Odessa, thầy giáo dạy toán nói với anh: “Izya thân mến, bây giờ thầy không còn kiến thức gì để dạy cho em được nữa. Em hãy lên Moskva, tìm đến ĐHQG Moskva, và trong trường đó thì em tìm đến khoa Toán-Cơ. Em hãy tiếp tục sự nghiệp học tập nghiên cứu, và em sở trở thành một nhà toán học vĩ đại!

Tình cờ có một lần, một nhà toán học trẻ tuổi nhưng đã nổi tiếng lúc bấy giờ là Andrei Nikolaevich Kolmogorov đi qua đó, ông thấy anh đang đọc một cuốn sách dày môn Toán cao cấp.

– Này cậu bé! Tại sao cậu lại cầm cuốn sách này, để làm gì? – nhà bác học mới hỏi. – Bởi cậu không hiểu được một dòng nào trong đó.

– Em xin lỗi, thưa đồng chí giáo sư, nhưng đồng chí đã nhầm! – Israel vặn lại.

– Không đúng ư? Thế thì đây, tôi cho cậu ba bài toán – hãy cố gắng giải được ít nhất một bài trước khi tôi quay trở lại. Cậu có hai giờ đồng hồ để làm việc này.

Kolmogorov làm việc trong thư viện lâu hơn dự kiến, và ông quay lại lấy áo khoác, đưa thẻ gửi áo cho một nhân viên khác, ông hoàn toàn quên mất các bài tập ra cho anh bạn Gelfand trẻ tuổi. Đang ở lối ra khỏi sảnh thư viện ông nghe thấy tiếng gọi rụt rè từ phía sau:

⁃ Thưa đồng chí giáo sư, em đã giải xong các bài toán!

Andrei Nikolaevich quay lại, ông nhận những tờ giấy viết nguệch ngoạc của Gelfand, được xé ra từ một cuốn vở viết, và vô cùng kinh ngạc khi phát hiện ra rằng, anh bạn trẻ đã giải được tất cả các bài toán. Đặc biệt là bài cuối cùng khó nhất được giải bằng phương pháp lạ thường, ngắn gọn, đẹp đẽ, mà ông chưa gặp bao giờ.

– Ai đó đã giúp cậu? – vị giáo sư không thể tin được.

⁃ Em xin lỗi giáo sư, nhưng đó là em tự giải cả ạ.

⁃ Cậu tự giải cả à? Thế thì đây, tôi cho cậu thêm ba bài nữa. Cậu chỉ cần giải được hai trong ba bài, tôi sẽ nhận cậu làm nghiên cứu sinh của tôi ở khoa Toán-cơ. Cậu có tất cả bốn ngày để làm việc này. Vào ngày thứ năm, Kolmogorov xuất hiện ở phòng gửi áo khoác của thư viện Lenin, ông đi thẳng đến sảnh của Israel Gelfand.

⁃ Công việc của cậu thế nào? – Giáo sư tò mò hỏi.

⁃ Thưa giáo sư, em nghĩ là em đã giải được các bài toán rồi ạ.- Cậu bé đưa các tờ giấy với những lời giải cho nhà toán học. Kolmogorov cầm chúng và đọc ngay. Sau khi nghiên cứu kỹ các lời giải, nhà khoa học ngẩng đầu lên, nhìn kỹ vào mắt Iza và nói:

⁃ Tôi thực sự xin lỗi anh, vì sự nghi ngờ về bản quyền các lời giải những bài toán lần trước. Bây giờ tôi hiểu được rằng không có ai giúp anh cả. Thực tế là cả trong thư viện này cũng như bên ngoài thư viện đều không thể có một ai giúp anh giải bài toán thứ ba này được, bởi vì cho đến hôm nay các nhà toán học vẫn coi đó là bài toán chưa có lời giải. Anh mặc áo khoác đi, tôi sẽ giới thiệu anh với thầy hiệu trưởng Đại học Tổng hợp Moskva.

Họ tìm thấy hiệu trưởng trong văn phòng của ông ta trên phố Mokhovaya. Ông ấy đang ngồi bên một cái bàn với một đống giấy tờ, đang viết một cái gì đó rất căng thẳng. Hiệu trưởng chỉ liếc nhìn những người mới đến:

– Andrey Nikolaevich! Tôi đang cần gấp phải hoàn thành tài liệu này, còn anh thì lao vào đây cùng với một cậu bé!

⁃ Xin rộng lượng thứ lỗi cho tôi, nhưng đây không phải là một cậu bé, mà là Israel Moiseevich Gelfand, một nhà toán học lỗi lạc,- Kolmogorov tự tin giới thiệu Izya với hiệu trưởng trường đại học số một của cả nước.- Anh ấy đã vui lòng đồng ý làm nghiên cứu sinh ở chỗ tôi. Tôi xin đề nghị anh ra lệnh …

Đó là cả câu chuyện, tại sao viện sỹ Gelfand chưa từng học lớp 10 và chưa từng là sinh viên.

Theo Wikipedia và fb Евреи Цукерберг. Chân Vũ (Ukraina)