SKKN Áp dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học vật lý như thế nào để phát triển tốt nhất năng lực cho học sinh
Điềukiệnhoàncảnhtạorasángkiến:
Mụctiêucủangànhgiáodụcnướcnhàlàđổimớicănbản,toàndiệncảvề
phươngphápdạyvàhọc.Dạyhọchiệnnaykhôngchỉđơnthuầnlàtruyềnthụ
kiếnthứcmộtchiều;khôngchỉcungcấpchohọcsinhtrithứcvàkinhnghiệm
xãhộimàphảigópphầntíchcựcvàoviệchìnhthànhvàpháttriểncácphẩm
chất,nănglựccủangườihọc,lấyngườihọclàmtrungtâm.
Khoản3,Điều 30 Luật Giáo dụcnăm2019quyđịnh “Phươngphápgiáodục
phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp
vớiđặctrưngtừng môn học, lớp họcvàđặcđiểmđốitượng học sinh; bồidưỡng
phươngpháptự học, hứng thú học tập, kỹ nănghợp tác, khả năngtưduyđộc lập;
phát triển toàn diện phẩm chấtvànănglực củangười học;tăngcường ứng dụng
công nghệ thông tin và truyền thông và quá trình giáo dục”
Nghị định số 29-NQ/TW 2013 về đổi mớicănbản toàn diệngiáovàđàotạo
đãnêurõquanđiểm chỉ đạo: “…Đổi mớicănbản, toàn diện giáo dụcvàđàotạo
làđổi mới những vấnđề lớn, cốt lõi, cấp thiết từ quanđiểm,tưtưởng chỉ đạođến
mục tiêu, nộidung,phươngpháp,cơchế,chínhsách,điều kiệnđảm bảo thực
hiện,đổi mới từ sự lãnhđạo củaĐảng, từ sự quản lý củaNhànướcđến hoạtđộng
quản trị củacáccơsở giáo dục – đàotạo và thực hiện tham gia củagiađình,cộng
đồng xã hội và bảnthânngười học…”
VậtLí làmộtmônhọcgắnliềnvớicáchiệntượngtựnhiên,gầngũivới
cuộcsốngnhưnglạiđượcđánhgiálàmộtmônhọckhóbởimônhọcnàygắnliền
với rất nhiều côngthức, định luật, kháiniệm trừu tượng. Nhiệm vụ đổi mới
phươngphápdạyhọctheohướngpháttriểnnănglực,phẩmchất,pháthuytính
tíchcựcchủđộngcủahọcsinhlàmộtnhiệmvụcấpthiếthàngđầuđốivớimỗi
giáoviêntrongthờiđạimới.
Trướcyêucầuđó,ngườigiáoviênphảitíchcựctựhọctập,thayđổiphương
phápdạyhọccủabảnthânđểnângcaochấtlượngvàhiệuquảcủagiáodục.Để
họcsinhchủđộnglĩnhhộikiếnthứctronggiờhọcthìđòihỏiphảicósự
2
tậptrungvàhứngthú.ĐốitượnghọcsinhTHPTngàynay,vớisựbùngnổthông
tin,tâmlýlứatuổithìviệctậptrunggặpkhánhiềukhókhăn.Sựtậptrungcủa
họcsinhđốivớimônVậtLí thìcàngkhó.Giáoviênphảigâyđượchứngthúhọc
tậpchohọcsinhbằngcáchlôicuốncácemvàocáchoạtđộnghọctập,việcáp
dụngphươngphápdạyhọctíchcựclàgiảipháphiệuquảnhất.
Phươngphápdạyhọctíchcựckhôngchỉgiúphọcsinhnắmvữngkiếnthức
mà con giúp các em pháttriểnphẩmchất,nănglực,kỹnăngvàtháiđộsốngtích
cựctrongcuộcsống.Điềunàygiúpcácemtựtin,sángtạovàhạnhphúchơn.Áp
dụngphươngphápdạyhọctíchcựcvàotừngtiếtdạysẽcógiúphọcsinhtrong
việctíchcực,chủđộnghọctập;đặcbiệttrongđộtuổiTHPT– cácemluônmuốn
đượcthểhiệnsựhiểubiếtcủamìnhtrướcmặtbạnbè.Việcápdụng phươngpháp
dạyhọctíchcực vàodạyhọcVậtlí sẽtăngcườnghiệuquảhọctập: giúp các em
cóthểlĩnhhộinhữngtrithứcvậtlí mộtcáchnhẹnhàng,nhưnglạiđượchọcsinh
tiếpnhậnmộtcáchhứngthú,vuivẻ,thoảimái;làmchochấtlượngdạyhọcđược
nângcao.Thôngquahoạtđộng họctậptíchcực sẽ giúphọcsinhpháttriểntốtcác
phẩmchấtvànănglựcnhư: nănglựchợptác,giảiquyếtvấnđề,vậndụngkiến
thứcvàsángtạo…
Chínhvìnhữnglýdotrên,chúngtôiđãchọnđềtàinghiêncứu“Áp dụngphương
phápdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí nhưthếnàođể pháttriểntốt phẩm
chấtvànănglựccho họcsinh”.
II.MÔTẢGIẢIPHÁP
1.Môtảgiảipháptrướckhitạorasángkiến
HiệnnaydạyhọcVậtLítrongcáctrườngphổthôngnóichungchủyếuvẫn
làcáchdạyhọctruyềnthống“đọcvàghichép”. Phươngphápdạyhọctruyềnthống
lànhữngcáchthứcdạyhọcquenthuộcđượctruyềntừlâuđờivàđượcbảotồn,
duytrìquanhiềuthếhệ.Vềcơbản,phươngphápdạyhọcnàylấyhoạtđộngcủa
ngườithầylàtrungtâm.TheoFrire- nhàxãhộihọc,nhàgiáodụchọcnổitiếng
ngườiBraxinđãgọiphươngphápdạyhọcnàylà”Hệthốngbanphátkiếnthức”,
là quátrìnhchuyểntảithôngtintừđầuthầysangđầutrò.
3
Vớicáchdạyhọctruyềnthốngtrên tôiđãgiảngdạytạitrườngTHPTBNghĩa
Hưngtôithấy phươngphápnàycónhữngưuđiểmvàkhuyếtđiểmsau:
a.Ưuđiểmcủaphươngphápdạyhọctruyềnthống:
– Có nhữngđánhgiátíchcựcvềphươngphápthuyếttrìnhđãlàmchophương
phápnàyđượcápdụngrộngrãitrongmộtthờigiankhádàivàchođếntậnngày
nay.Phươngphápthuyếttrìnhđátừngđượccoilàphươngpháptốiưuđểgiáo
viêncóthểtruyềnđạtmộtkhốilượngkiếnthứclớntrongmộtkhoảngthờigian
ngắn;Giáoviênhoàntoànchủđộngtronggiờgiảngcủamình,khônggặpkhó
khăntrởngạiđốivớinhữngvấnđềcóthểnảysinhtrênlớp,tiếpthuđượcnhiều
kiến.Giáoviênđượcgiảmbớtnhữngkhókhăn,thời gianchogiáoviêntrongviệc
chuẩnbịbàimộtlầnthểdùngnhiềulần.
-Vớiphươngphápdạyhọctruyềnthốngkiếnthứcnộidungbàidạycótính
hệthống,tínhlogiccao.
b.Nhượcđiểmcủaphươngphápdạyhọctruyềnthống:
Do quáđềcaongườidạynên phươngphápdạyhọctruyềnthốngđọcchépkhiáp
dụngvàodạyhọcVật Lí tôithấycónhiềunhượcđiểmlớnsau:
-Vớicáchdạyđọcchépthườngcácthầycôthườngcungcấpkiếnthứcquá
nhiều.
-Vớicáchdạyhọctruyềnthốngđọcchéphọcsinhtiếpthu kiếnthứcmột
chiều.Cácgiáoviênđềudễdàngnhậnthấykhiđứngnếuthuyếttrìnhtrongmột
khoảngthờigiandàithìhầuhếthọcsinhđềumệtmỏikhiphảingồilắngnghemà
khôngđượcchủđộngthamgiavàobàigiảng.Mặcdùgiáoviênhoàntoànchủ
độngvề thờigianvànộidunggiảngdạy,nhưnggiáoviêncũngvẫnrấtmệtmỏi
nhưhọcsinh.Mặtkhác,chỉcómỗigiáoviênlàngườitrìnhbày,nêndườngnhư
giáoviênlàngườichịutráchnhiệmduynhấtvềthànhcôngvàchấtlượngbài
giảng.Điềunàykhôngthểkhuyếnkhíchhọcsinhtíchcựchọctậpvàcótâmlýỷ
lạivàogiáoviên.Trongthựctếhọcsinhkhôngthểnhớđượchếtnhữnggìgiáo
viêntrìnhbàyvàthậmchícònnhớrấtít.Hơnnữa,việchọcsinhghinhớnhững
kiếnthứcmàgiáoviêntruyềnđạttrênlớpkhôngđồngnghĩavớiviệchọcsinh
4
hiểuvàcóthểvậndụngđượctrongthựctế.Bêncạnhđóhọcsinhkhôngcócơ
hộiđểchiasẻ,đónggópnhữngkiếnthứcvàkinhnghiệmcủamình. Họcsinhchỉ
“quen”vớiviệcthầycô“nghĩhộlàmhộ”.Từđóhọcsinhthụđộngtrong cách
tiếpnhậnkiếnthứcvừathụđộngtrongcáchhọcbài.Họcsinhchỉquentính“ăn
sẵn”chứkhôngchịunghiêncứu,tưduyvàsángtạo.
– Vớicáchdạyđọcchéptrànlankiếnthứclàmhọcsinh khôngxácđịnh
đượcnộidungchínhcủabàihọc.Dẫnđếntìnhtrạnghọcsinhhọcbàitrànlan
khônghìnhthànhcáchtựhọc,tựsuynghĩtừđórấtkhóđểtạoratínhtưduycủa
họcsinhđặcbiệtvớimônVậtLívốnđãrấtkhôkhan.
Vớicáchhọcđọcchépgiáoviênthườngrấtíttổchứccáchoạtđộngchohọc
sinh chủyếulàhoạtđộngcủathầy.Giờdạydễđơnđiệu,buồntẻ,kiếnthứcthiên
vềlýluận, ítchúýđếnkỹnăngthựchànhcủangườihọc;dođókỹnăngứngdụng
vàođờisốngthựctếbịhạnchế. Thựchiệnlốidạynày,giáoviênlàngườithuyết
trình,diễngiảng,là”khotrithức”sống,họcsinhlàngườinghe,nhớ,ghichépvà
suynghĩtheo.Vớiphươngphápdạyhọctruyềnthống,giáoviênlàchủthể,làtâm
điểm,họcsinhlàkháchthể,làquỹđạo.Giáoándạytheophươngphápnàyđược
thiếtkếkiểuđườngthẳngtheohướngtừtrênxuống.Từđóhọcsinhkhôngchủ
độnghoạtđộng,tưduy.Vìvậyvớicáchhọcnàysẽlàmchohọcsinhkhôngchủ
độngtựtintrìnhbàycáchsuynghĩcáchlàm,quanđiểmcủamìnhvềnhữngsự
kiệnhiệntượngVậtLí.
– Vớicáchdạytruyềnthốngkhônghìnhthànhcácnănglựcchohọcsinh,học
sinhlạicàngkhôngcócơhộinhiềuđểpháttriểnnănglựcphẩmchấttheođịnh
hướnggiáodụcmới.Từđódẫnđếnkếtquả cóthểcaonhưnghọcsinhchỉbiết
làmtheomàkhôngbiếtsángtạovàápdụngvàothực tế,họcsinhchỉnhưnhững
“congàcôngnghiệp” nhấtlàvớimônVậtLícóquánhiềuhiệntượngvàcông
thức khónhớhọcsinhghichépxongkhôngthựchànhnênrấtdễquên.
Nhưvậyphươngphápdạyhọctruyềnthốngcónhiềunhượcđiểm.Đểkhắc
phụcnhữngnhượcđiểmtrêntôimạnhdạnápdụngphươngphápdạyhọctíchcực
nhằmpháthuytínhtíchcựcchủđộngsángtạocủahọcsinh,dạyhọcsinhcáchtự
5
học,tựsuynghĩchủđộngtronglĩnhhộikiếnthức…,đểhọcsinhcóthểpháttriển
tốtnhấtnănglựccủabảnthân.Quaquátrìnhnghiêncứuvàtìmhiểutôi Áp dụng
phươngphápdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVậtLí mộtcáchhiệuquảđểphát
triểntốtnhấtphẩmchấtvànănglựcchohọcsinh. Cónhiềuưuđiểmcóthểthể
khắcphụcnhữnghạnchếcủaphươngphápdạyhọctruyềnthống.Đồngthờivới
phươngphápdạyhọctíchcực nàyápdụngkhôngchỉvớimônVậtLímàcòn
ápdụngvớicácbộmônkhác vàápdụngchotấtcảcáccấphọc.
c. Tạisaophảidạyhọcpháttriểnnănglực?
Nănglựccửmộtconngườigiốngnhưmộttảngbăngtrôi:Kiếnthứcnóchỉ
làphầnnổi- ngắnhạn,cònkỹnăng,nănglựctháiđộ,nhâncáchnóchínhlà
phầnchìm- dài hạn,thôngquadạykiếnthức(làcáicớ)đểrènphẩmchấtvà
nănglựcchohọcsinh.
Dạyhọctheohướngđổimới nhằmpháttriểnnănglựcphẩmchất là xu
hướngtấtyếucủathờiđại
Sựpháttriểnkinhtế- xãhộitrongbốicảnhtoàncầuhoáđặtranhữngyêu
cầumớiđốivớingườilaođộng,dođócũngđặtra nhữngyêucầumớichosự
nghiệpgiáodụcthếhệtrẻvàđàotạonguồnnhânlực.Mộttrongnhữngđịnh
hướngcơbảncủaviệcđổimớigiáodụclàchuyểntừnềngiáodụcmangtính
hànlâm,kinhviện,xarờithựctiễnsangmộtnềngiáodụcchútrọngviệchình
thànhnănglựchànhđộng,pháthuytínhchủđộng,sángtạocủangườihọc.Định
hướngquantrọngtrongđổimớiphươngphápdạyhọclàđểpháttriểnphẩmchất
nănglựccủangườihọc(pháthuytínhtíchcực,tựlựcvàsángtạo,pháttriển
nănglựchànhđộng,nănglựccộngtáclàmviệccủangườihọc..).Đócũnglà
nhữngxuhướngquốctếtrongcảicáchphươngphápdạyhọcởnhàtrườngphổ
thông.
Thựchiệnchủtrươngđổimớiđồngbộmụctiêu,nộidung,phươngpháp,
hìnhthứctổchứcdạyhọcvàkiểmtra,đánhgiáchấtlượnggiáodục;gắnliền
giáodụctrongnhàtrườngvớithựctiễncuộcsống;gópphầnpháttriểnphẩm
chấtnănglựccủahọcsinhtrunghọc.
6
Căncứvàomụctiêugiáodụcphổthông,vấnđềđổimớiphươngphápdạy
họclàmộtquátrìnhtấtyếucủaxuhướngpháttriểnxãhội,nhằmnângcaochất
lượnggiáodụctrongthờikỳhộinhậpnềnkinhtếthếgiới,trangbịchothếhệ
thanhniêntrithứckhoahọc,cóthểlàmquen,tiếpcậnđượcvớinhữngnềngiáo
dụctiêntiếncủakhuvựcvàthếgiới,thìđổimớinềngiáodụcvàđổimớicác
phươngphápdạyhọclàmộttrongnhữngchủtrươngđúngđắncủaBộGiáodục
vàĐàotạo.Trongđó,“đổimớiphươngphápdạyhọc,chấmdứttìnhtrạngđọc
chép”theotôilàmộttrongnhữngbiệnphápđổimớiphươngphápdạyhọcvà
kiểmtrađánhgiánângcaochấtlượngdạyvàhọc.
CăncứchỉđạonghịquyếtHộinghịTrungương8khóaXIvềđổimớicăn
bản,toàndiệngiáodụcvàđàotạo:“tiếptụcđổimớimạnhmẽphươngphápdạy
vàhọctheohướnghiệnđại”, tiếptụcthựchiệncuộcvậnđộng“họctậpvàlàm
theotấmgươngđạođứcHồChíMinh,mỗithầycôgiáolàtấmgươngđạođức
tựhọcvàsángtạo”.
Căncứ côngvăn5555/BGDĐT-GDTrHđẩy mạnh việc vận dụng dạy học
giải quyết vấnđề,cácphươngphápthực hành, dạy học dự án trong các môn học,
tích cực ứng dụng thông tin vào nội dung bài học, khắc phục lối truyền thụ ápđặt
một chiều, ghi nhớ máy móc.
Khoản3,Điều 30 Luật Giáo dụcnăm2019quyđịnh “Phươngphápgiáodục
phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp
vớiđặctrưngtừng môn học, lớp họcvàđặcđiểmđốitượng học sinh; bồidưỡng
phươngpháptự học, hứng thú học tập, kỹ nănghợp tác, khả năngtưduyđộc lập;
phát triển toàn diện phẩm chấtvànănglực củangười học; tăngcường ứng dụng
công nghệ thông tin và truyền thông và quá trình giáo dục”
Nghị định số 29-NQ/TW 2013 về đổi mớicănbản toàn diệngiáovàđàotạo
đãnêurõquanđiểm chỉ đạo: “…Đổi mớicănbản, toàn diện giáo dụcvàđàotạo
làđổi mới những vấnđề lớn, cốt lõi, cấp thiết từ quanđiểm,tưtưởng chỉ đạođến
mục tiêu, nộidung,phươngpháp,cơchế,chínhsách,điều kiệnđảm bảo thực
hiện,đổi mới từ sự lãnhđạo củaĐảng, từ sự quản lý củaNhànướcđến hoạtđộng
7
quản trị củacáccơsở giáo dục – đàotạo và thực hiện tham gia củagiađình, cộng
đồng xã hội và bảnthânngười học…”
CăncứchỉđạotrongtỉnhNamĐịnhthựchiệntheochủtrươngcủaBộvàngành
cócácđợttậphuấnvềđổimớiphươngphápdạyhọc,dạyhọctheocácphương
phápkỹthuậtmớipháttriểnnănglựchọcsinh.
Vìvậyviệcápdụngphươngphápdạyhọctíchcựcsẽgiúphọcsinhphát
triểntốiđanănglực,phẩmchấtcủamìnhtrongquátrìnhhọctập.
2. Môtảgiảiphápsaukhicósángkiến:
2.1.Môtảgiảiphápmới
Vớiviệcxácđịnhđềtàinghiêncứulà “Ápdụngphươngphápdạyhọc
tíchcựctrongdạyhọcVậtLí nhưthếnàođểpháttriểntốtnhấtphẩmchấtvà
nănglựcchohọcsinh” nhằmkhắcphụcnhữnghạnchếcủaphươngphápdạy
học truyền thống tôi xác định mục đích, đối tượng, phương pháp và phạm vi
nghiêncứu:
Mụcđíchnghiêncứu
– Thôngquanghiêncứucơsởlýluậnvàthựctiễncủaviệctổchứccáchoạt
độngdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVậtLí chohọcsinhtrunghọcphổthông
nhằmpháttriểntốt nhất nănglựchọctập(nănglựcgiảiquyếtvấnđềvàsángtạo,
nănglựcgiaotiếpvàhợptác).Quađó,giúpgiáoviêntựtintrongviệctổchức
tốtviệcdạyhọctheohướngtíchcựcởtrườngphổthông;gópphầnnângcaochất
lượngdạyhọcmônVậtLí tạitrườngTHPT
– Dạyhọctheođịnhhướngpháttriểnnănglựccủangườihọclàthựchiện
đúngtinhthầnNghịquyết29củaBanchấphànhTrungươngĐảngvềđổimới
cănbản,toàndiệngiáodục.
Đốitượngnghiêncứu:
Trongđềtàinày,tôitậptrungnghiêncứucách tổchứcvàápdụngcác
phươngphápvàkỹthuậtdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí THPT theohướng
pháttriểntốt nhấtphẩmchất,nănglựchọctậpcủahọcsinh
Phươngphápnghiêncứu
8
Vớisángkiếnkinhnghiệmnày,tôivậndụngcácphươngphápnghiêncứu
sau:
– Phươngphápdung lời:
+ Nghiêncứutàiliệu,NghịquyếtcủaĐảngvàNhànướcvềgiáodục,các
tàiliệubàiviếtđềcậpđếnvấnđềtổchứcdạyhọcthôngquaphương phápdạy
họctíchcực nhằmlàmcơsởlýthuyếtchođềtài.
+ Nghiêncứulýluận:Nghiêncứulýluậnvềphương phápdạyhọctích
cực vàcácyêucầuđốivớimộtsốphương phápdạyhọctíchcực trongdạyvàhọc
VậtLí ởtrườngtrunghọcphổthông.
+Nghiêncứuqua điềutracơbản:Tròchuyệnvớigiáoviênvàhọcsinh
đểđiềutratìnhhìnhápdụngphương phápdạyhọctíchcực trongdạyhọc,đặc
biệtdạyhọcbộmônVậtLí.
– Phươngpháptrựcquan: tôitrựctiếpthamgiadựgiòtrựctiếp,nghevà
họchỏicácbàidạytrựctuyến,thamgiacáclơphọcvềphươngphápdạyhọctích
cực(ngườitruyềnlửa)
– Phươngphápthực hành: Tiếnhànhthựcnghiệmsưphạmnhằmkiểm
trahiệuquảvềviệc áp dung phương phápdạyhọctíchcực đãđềxuấttrêncáclớp
tôi dạyvàđồngnghiệpdạy.Thốngkêvàsosánhkếtquảkhảosát.
Phạmvivàthờigiannghiêncứu
– Trongphạmvimộtsángkiến,chúngtôitậptrungnghiêncứuvấnđề
phương phápdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí vàomộtsố chủđề,bàihọc
thuộcchươngtrìnhVậtLí THPTnhằmpháthuytối đaphẩmchất, nănglựchọc
tậpcủahọcsinhTHPT.
– Thựcnghiệmđượctổchứctạicáclớp10, 11, 12tạitrườngTHPTBNghĩa
Hưng
– Thờigiannghiêncứu:Nămhọc2021- 2022vànămhọc2022– 2023
2.2. Nhữngnộidunglýluậncóliênquantrựctiếpđếnvấnđềnghiêncứu
2.2.1. Nănglựcvàsựpháttriểnnănglựchọcsinh
2.2.1.1.Kháiniệmvềnănglực
9
Nănglựclàkhảnăngthựchiệnthànhcônghoạtđộngtrongmộtbốicảnh
nhấtđịnhnhờsựhuyđộngtổnghợpcáckiếnthức,kĩnăngvàcácthuộctínhcá
nhânkhácnhưhứngthú,niềmtin,ýchí,…Nănglựccủacánhânđượcđánhgiá
quaphươngthứcvàkhảnănghoạtđộngcủacánhânđókhigiảiquyếtcácvấnđề
củacuộcsống.
TheochươngtrìnhGDPTtổngthểnăm2018,“nănglực”đượcđịnhnghĩa
làthuộctínhcánhânđượchìnhthành,pháttriểnnhờtốchấtsẵncó và quá trình
họctập,rènluyện,chophépconngườihuyđộngtổnghợpcáckiếnthức,kĩnăng
vàcácthuộctínhcánhânkhácnhưhứngthú,niềmtin,ýchí,…thựchiệnthành
côngmộtloạihoạtđộngnhấtđịnh,đạtkếtquảmongmuốntrongnhữngđiềukiện
cụthể”.Vàtheochươngtrìnhgiáodụcphổthôngtổngthểnăm2018thìnhững
nănglựcchungđượchìnhthànhvàpháttriểnlà:Nănglựctựchủvàtựhọc,năng
lựcgiaotiếpvàhợptác,nănglựcgiảiquyếtvấnđềvàsángtạo.Theođó,ởbậc
trunghọcphổthông,nănglựctựchủvàtựhọcđượcthểhiệnởtínhtựlực;tự
khẳngđịnhvàbảovệquyềnvànhucầuchínhđáng;tựđiềuchỉnhtìnhcảm,thái
độ,hànhvicủamình;thíchứngvớicuộcsống;địnhhướngnghềnghiệp;tựhọc,
tựhoànthiện.
Nănglựcgiaotiếpvàhợptácđượcthểhiện:xácđịnhmụcđích,nộidung,
phươngtiệnvàtháiđộgiaotiếp;thiếtlập,pháttriểncácquanhệxãhội,điềuchỉnh
vàhóagiảicácmâuthuẫn;xácđịnhmụcđíchvàphươngthứchợptác;xácđịnh
tráchnhiệmvàhoạtđộngcủabảnthân;xácđịnhnhucầuvàkhảnăngcủangười
hợptác,tổchứcvàthuyếtphụcngườikhác;đánhgiáhoạtđộnghợptác.Nănglực
giảiquyếtvấnđềvàsángtạothểhiện:nhậnraýtưởngmới;pháthiệnvàlàmrõ
vấnđề,hìnhthànhvàtriểnkhaiýtưởngmới;đềxuấtlựachọngiảipháp,thiếtkế
vàtổchứchoạtđộng,tưduyđộclập.
2.2.1.2.SựpháttriểnnănglựchọcsinhTHPT
Pháttriểnnănglựclàquátrìnhbiếnđổi,tăngtiếncácnănglựccủahọcsinh
từmứcđộthấpđếnmứcđộcao,từchưahoànthiệnđếnhoànthiệnlàmchoviệc
họctậptrởnêncóhiệuquả.Pháttriểnnănglựcbiểuhiệnsựtiếnbộtrongnhận
10
thức,tháiđộ,hànhđộngvàkỹthuậthọctậpcủahọcsinhtrongnhóm,làmcho
việchọctậpngàycànghoànthiệncókếtquảtốthơn.Pháttriểnnănglựclàquá
trìnhhọcsinhthườngxuyênhọctậpvớinhau,cóýthứcvềnhiệmvụcủamình,
củanhómđểhỗtrợnhau,cộngtácvớinhau,tươngtáclẫnnhau,tạoratínhtích
cực,hứngthúhọctậpđưađếnkếtquảngàycàngcao.Quátrìnhdạyhọccómục
tiêu hình thành nănglựchoạtđộngchohọcsinh,trongđópháttriểnnănglựclà
mộthướngđitíchcực,hoàntoànphùhợpvớixuthếdạyhọchiệnđại.
2.2.1.3. NănglựctrongdayhọcVậtLí
a. Các nănglực chung
NănglựctựchủvàtựhọcđượchìnhthànhvàpháttriểntrongmônVậtlí
thôngquacáchoạtđộngthựchành,làmdựán,thiếtkếvàthựchiệncácphépđo
đạilượngvậtlí;đặcbiệtlàtrongviệcthựchiệnhoạtđộngtìmhiểukhoahọc.
TrongmônVậtlí,họcsinhthườngxuyênphảithựchiệncácdựánhọctập,
cácbàithựchành,thựctậptheonhóm.Khithựchiệncácnhiệmvụhọctậpnày,
họcsinhđượctraođổi,trìnhbày,chiasẻýtưởng,nộidunghọctập.Đólànhững
cơhộitốtđểhọcsinhcóthểhìnhthànhvàpháttriểnnănglựcgiaotiếpvàhợp
tác.
Giảiquyếtvấnđềvàsángtạolàmộtđặcthùcủahoạtđộngtìmhiểukhoa
học.ỞmônVậtlí,nănglựcnàyđượchìnhthành,pháttriểntrongđềxuấtvấnđề,
lậpkếhoạch,thựchiệnkếhoạchtìmhiểuthếgiớitựnhiêndướigócđộvậtlí,
nhữngnộidungxuyênsuốttừcấptiểuhọcđếncấptrunghọcphổthôngvàđược
hiệnthựchoáthôngquacácmạchthựchành,trảinghiệmvớicácmứcđộkhác
nhau.Nănglựcnàycũngđượchìnhthànhvàpháttriểnthôngquaviệcvậndụng
kiếnthức,kĩnăngVậtLí đểgiảiquyếtcácvấnđềthựctiễn.
b. Nănglực vật lí
Ởcấptrunghọcphổthông,chươngtrìnhmônVậtLí chútrọngrènluyện
chohọcsinhkhảnăngtìmhiểuthuộctínhcácđốitượngVậtLí thôngquanội
dungthínghiệm,thựchành,coitrọngviệcrènluyệnkhảnăngvậndụngkiếnthức,
kĩnăngđãhọcđểtìmhiểuvàgiảiquyếtởmứcđộnhấtđịnhmộtsốvấnđềcủa
11
thựctiễn,đápứngđòihỏicủacuộcsống;vừađảmbảopháttriểnnănglựcVậtLí
– biểuhiệncủanănglựckhoahọctựnhiên,vừađápứngđịnhhướngnghềnghiệp
củahọcsinh.
ĐểpháttriểnnănglựcnhậnthứcVậtLí, giáo viên cầntạocho họcsinhcơ
hộihuyđộngnhữnghiểubiết,kinh nghiệmsẵncóđểthamgiahìnhthànhkiến
thức,kĩnăngmới.Chúýtổchứccác hoạtđộng,trongđóhọcsinh cóthểdiễnđạt
hoặcmô tả bằngcáchriêng,phântích,giảithíchsosánh,hệthốnghoá,ápdụng
trựctiếpkiếnthức,kĩnăngđãđượchọcđểgiảiquyếtthànhcôngtìnhhuống,vấn
đềtronghọctập;quađó,kếtnốiđượckiếnthức,kĩnăngmớivớivốnkiếnthức,
kĩnăngđãcó.
ĐểpháttriểnnănglựctìmhiểuthếgiớitựnhiêndướigócđộVậtLí, giáo
viêncầnvậndụngmộtsốphươngphápdạyhọccóưuthếnhư:phươngpháptrực
quan(đặcbiệtlàthựchành,thínghiệm,…),phươngphápdạyhọcnêuvàgiảiquyết
vấnđề,phươngphápdạyhọctheodựán,…tạođiềukiệnđểhọcsinhđưaracâu
hỏi,xácđịnhvấnđềcầntìmhiểu,tựtìmcácbằngchứngđểphântíchthôngtin,
kiểmtracácdựđoán,giảthuyếtquaviệctiếnhànhthínghiệm,hoặctìmkiếm,
thuthậpthôngtinquasách,mạngInternet,…;đồngthờichútrọngcácbàitậpđòi
hỏitưduyphảnbiện,sángtạo(bàitậpmở,cónhiềucáchgiải,…),cácbàitậpcó
nộidunggắnvớithựctiễnthểhiệnbảnchấtvậtlí,giảmcácbàitậptínhtoán,…
2.2.2.Phươngphápdạyhọctíchcực
+Phươngphápdạyhọctíchcực(PositiveTeachingorPositiveEducation)
làmộthướngtiếpcậngiáodụctậptrungvàoviệcpháttriểntoàndiệnchohọc
sinh,baogồmcảkhíacạnhtinhthầnvàtâmlýcủahọ.Mụctiêucủaphươngpháp
này khôngchỉđơngiảnlàtruyềnđạtkiếnthức,màcònlàgiúphọcsinhpháttriển
cáckỹnăngsốngvàsựcảmthông,tạoramôitrườngtíchcựcđểhọtựtin,hạnh
phúc và thành công.
+Dướiđâylàmộtsốnguyêntắcvàphươngphápchínhcủadạyhọctích
cực:
12
-Tạomôitrườngtíchcực:Giáoviêncốgắngtạoramôitrườnghọctậpvà
trườnglớptíchcựcbằngcáchtạorasựủnghộ,antoàn,vàkhíchlệchohọcsinh.
-Pháttriểnkỹnăngsống:Giáoviênhướngdẫnhọcsinhpháttriểncáckỹ
năngquảnlýcảmxúc,kỹ nănggiảiquyếtvấnđề,kỹnănggiaotiếp,vàkỹnăng
tưduysángtạo.
– Khuyếnkhíchtưduytíchcực:Giáoviênkhuyếnkhíchhọcsinhtập
trungvàokhảnăngcủahọ,giúphọnhậnbiếtvàsửdụngsứcmạnhcánhân.
-Thựchànhtôntrọngvàcảmthông:Họcsinhđượckhuyếnkhíchhiểu
vàtôntrọngcảmxúc,quanđiểm,vànhucầucủangườikhác,từđópháttriểnkhả
năngcảmthôngvàtạoramốiquanhệxãhộitíchcực.
-Tạocơhộichothànhcông:Giáoviênnênthiếtlậpmụctiêuhợplýcho
họcsinhđểtạocơhộichohọthànhcôngvàcảmthấytựtin.
-Sửdụngphảnhồixâydựng:Giáoviêncungcấpphảnhồixâydựng
vàkịpthờiđểhọcsinhbiếtđượcđiểmmạnhvàđiểmyếucủahọvàcóthểcải
thiện.
-Khámpháýnghĩavàmụctiêutronghọc tập:Họcsinhđượckhuyến
khíchxemxétýnghĩavàmụctiêucủahọtrongviệchọctập,từđótạođộnglực
tựnhiên.
Phươngphápdạyhọctíchcựckhôngchỉgiúphọcsinhnắmvữngkiến
thứcmàcòngiúphọpháttriểnkỹnăngvàtháiđộtíchcựctrongcuộcsống.Điều
nàygiúphọtrởthànhcánhântựtin,sángtạo,vàhạnhphúchơn.
2.3. Tạisao“ÁpdụngphươngphápdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVtLí lại
pháttriểntốtphẩmchấtvànănglựcchohọcsinh”?
Phươngphápdạyhọctíchcựccóthểtốiưuhóapháttriểnphẩmchấtnănglực
chohọcsinhtrongmônhọcVậtLí bằngcáchtạoramộtmôitrườnghọctậptích
cựcvàkhuyếnkhíchhọcsinhthamgiamônhọcmộtcáchtíchcực.Dướiđâylà
mộtsốlýdogiảithíchtạisaophươngphápnàycóthểcólợitrongmônhọcVật
Lí:
*Đốivớihọcsinh:
13
-Khámphávàsángtạo:Phươngpháptíchcựckhuyếnkhíchhọcsinhtưduy
sángtạovàtháchthứchọđểtìmhiểuvàkhámpháthôngquaviệcgiảiquyếtvấn
đề.TrongVậtLí,điềunàycóthểthúcđẩyhọcsinhtìmhiểuvềcáchiệntượngtự
nhiênvàpháttriểnkhảnăngtưởngtượngvàsángtạo.
-Kỹnănggiảiquyếtvấnđề:MônVậtLí thườngđòihỏihọcsinhphảigiải
quyếtcácvấnđềphứctạpvàthửthách.Phươngphápdạytíchcựcgiúphọcsinh
pháttriểnkỹnăng giảiquyếtvấnđềbằngcáchkhuyếnkhíchhọđặtcâuhỏi,
nghiêncứu,vàtìmracáchgiảiquyếtcácvấnđềliênquanđếnVậtLí.
-Khảnăngthựchành:MônVậtLí yêucầuhọcsinhthựchànhvàthửnghiệm
đểhiểucáckháiniệmvànguyênlý.Phươngpháptíchcựcthúcđẩyhọcsinhtham
giahoạtđộngthựchành,giúphọtrảinghiệmvàápdụngkiếnthứcmộtcáchhiệu
quả.
-Sựtươngtácxãhội:Phươngphápnàycóthểtạođiềukiệnchosựtươngtác
xãhộitíchcựctronglớphọc.Họcsinhcóthểhọchỏitừ nhau, tham gia vào các
dựánnhóm,vàchiasẻýkiếnvớinhauvềcácvấnđềliênquanđếnVậtLí.
-Tạođộnglựchọctập:Bằngcáchtạoramôitrườnghọctậptíchcựcvàđặtra
cácmụctiêuthúvịvàkhảthi,phươngpháptíchcựccóthểtạođộnglựcchohọc
sinhhọcVậtLí mộtcáchnhiệttìnhvàđammêhơn.
NhưngđểthựchiệnphươngphápdạyhọctíchcựctrongmônVậtLí mộtcách
hiệuquả,giáoviêncầnphảicókiếnthứcchuyênmônvữngvàphảibiếtcáchkết
hợpcácphươngphápgiảngdạytíchcựcvàobàigiảng,vàphảilàmộtnhàtâmlý
.Điềunàygiúptăngcườngsựhấpdẫnvàhiệusuấthọctậpcủahọcsinhtrong
môn VậtLí.
*Đốivớigiáoviên: đểthựchiệnphươngphápdạyhọctíchcựctrongmônVật
Lí mộtcáchhiệuquả,giáoviêncầnphảicókiếnthứcchuyênmônvữngvàphải
biếtcáchkếthợpcácphươngphápgiảngdạytíchcựcvàobàigiảng,vàphảilà
mộtnhàtâmlý.Điềunàygiúptăngcườngsựhấpdẫnvàhiệusuấthọctậpcủa
họcsinhtrongmônVậtLí. Mặtkhác,vớiviệcđổimớiphươngphápdạyhọchiện
nay,vaitròcủagiáoviênkhôngcònlàngườitruyềnthụkiếnthứcmàlàngười
14
truyềncảmhứng,ngườitổchức,kiểmtrađịnhhướnghoạtđộnghọccủahọcsinh
ởcảtrongvàngoàilớphọcvìvậygiáoviên sẽkhôngcầnphảigiảngbàitừđầu
đếncuuối,giảngđigiảnglạichohọcsinhmàchỉcầnchốtkiếnthứcchohọcsinh
saukhihọcsinhtựtìm,tựdạynhauvềkiếnthức.
2.4. “ÁpdụngphươngphápdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVtLí đểphát
triểntốtnhấtphẩmchấtvànănglựcchohọcsinh” làápdụngnhưthếnào?
ĐểápdụngphươngphápdạyhọctíchcựctrongmônVậtLí đểpháttriển
tốiđanănglựcvàphẩmchấtcủahọcsinh,tacóthểthựchiệncácbiệnphápsau
đây:
-Xâydựngmụctiêurõràng:Bắtđầumỗibàigiảngbằngviệcxácđịnhmụctiêu
họctậpcụthể.Hãygiảithíchchohọcsinhbiếtrằngmụctiêucủahọlàgìvàtại
saonóquantrọng.Điềunàygiúphọcsinhbiếtlàcácemđanghọcđểđạtđược
điềugì.
– Sửdụngvídụthựctế(Phươngphápdùnglời,ẩndụ):Khigiảngdạycáckhái
niệmvànguyênlýtrongVậtLí,hãysửdụngvídụvàứngdụngthựctếđểminh
họa.Giúphọcsinhthấyrằngkiếnthứchọhọccóliênquanđếncuộcsốnghàng
ngàyvàcógiátrịthựctế .
– Khuyếnkhíchtưduysángtạo( phươngphápgiảiquyếtvấnđề):Khuyếnkhích
họcsinhtưduysángtạobằngcáchđặtracáccâuhỏikhámphávàthúcđẩyhọ
tìmhiểuvàtìmracáchgiảiquyếtcácvấnđềphứctạptrongVậtLí.Hãytạora
khônggianchohọđểthựchiệnthínghiệmhoặcdựántựchọn.
-Họctậpthôngquatrảinghiệm(Phươngphápthựchànhtìmtòivàthựchành
táihiện):Tạocơhộichohọcsinhthựchànhvàtrảinghiệmthôngquacáchoạt
độngthựctế,thínghiệm,vàmôphỏng.Hãykhuyếnkhíchhọthamgiatíchcực
vàocáchoạtđộngnàyđểhọcóthểhiểusâuhơnvềcáckháiniệmVậtLí.
– Khámpháứngdụngthựctế (Phươngpháptrựcquan):Thúcđẩyhọcsinh
nghiêncứuvàkhámphácáchcácnguyênlýVậtLí đượcápdụngtrongcáclĩnh
vựcthựctế,chẳnghạnnhưcôngnghệ,ytế,vàmôitrường.Điềunàygiúphọthấy
mốiliênhệgiữaVậtLí vàcuộcsốnghàngngày.
15
– Khuyếnkhíchhợptác (làmviệcnhóm,khăntrảibàn,chuyêngiamảnhghép,
cụn,phòngtranh…):Tạocơhộichohọcsinhlàmviệcnhómđểgiảiquyết các
vấnđềphứctạphoặcthựchiệncácdựán.Hợptácgiúphọpháttriểnkỹnănggiao
tiếp,làmviệcnhóm,vàgiảiquyếtxungđột.
– Sửdụngcôngnghệ(Kỹnăngtìmkiếmthôngtin,kỹnăngtựhọc):Tậndụng
côngnghệđểcungcấptàiliệuhọctậpphong phúvàthúvị,baogồmvideogiảng,
phầnmềmmôphỏng,vàtàiliệutrựctuyến.
– Khuyếnkhíchphảnhồixâydựng:Cungcấpphảnhồixâydựngvàkhuyến
khíchhọcsinhtựđánhgiávàcảithiệnkiếnthứcvàkỹnăngcủahọtrongmôn
VậtLí.Điềunàygiúphọthấysựtiếnbộvàhứngthúhơntrongviệchọctập.
– Tạocơhộitựquảnlý:Khuyếnkhíchhọcsinhđảmnhậntráchnhiệmchoviệc
họccủahọvàtựquảnlýthờigianvànguồnlựcđểđạtđượcmụctiêuhọctập.
– Tạomốiquanhệtíchcực:Xâydựngmốiquanhệtươngtáctíchcựcvớihọc
sinhđểhọcảmthấyđượcủnghộvàđộngviêntrongquátrìnhhọctập.
Khiápdụngnhữngbiệnphápnày,bạnsẽgiúphọcsinhpháttriểnnănglựcvà
phẩmchấttrongmônVậtLí mộtcáchtoàndiệnvàtíchcực,từviệchiểusâuvề
kiếnthứccơbảnđếnkhảnăngápdụngkiếnthứcnàyvàothựctếvàxâydựngtư
duysángtạo.
2.5 “Áp dụngphươngphápdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí để pháttriển
tốt phẩmchấtvànănglựccho họcsinh” làápdụngcáigì?
2.5.1. Cóquytrìnhgiaonhiệmvụrõràng:5W1H
– Họcsinhlàmgì- ởđâu(trênlớphayởnhà)
– Giảithíchđượccho HStạisaonên/cầnphảilàmviệcnàyđểHSbiếtđượccái
whygiúpHShàohứngchủđộnghơn
– HSphảilàmviệcđóvớiai:cánhân,cặphaynhóm
– Phảilàmcôngviệcđótrongbaolâu
– Cáchthứcđểlàmcôngviệcđónhưthếnào– thậtcụthể
– Sảnphẩmcầnđạtđượclàgì?
– Sảnphẩmđượctrìnhbày,báocáonhưthếnào?
16
Ví dụ: Giáo viên chohọcsinhlàmphiếuhọctậptronghoạtđộngluyệntập-Bài
2:Môtảdaođộngđiềuhòa- VậtLí 11- sách KNTT
Phiếuhọctậpsố2
Bài1:Đồthịbiểudiễnliđộtheothờigiancủamộtvậtđượcmôtảnhưhìnhvẽ.
a.Hãyxácđịnh,biênđộ,chukì,tầnsố,tầnsốgóc
b.Xácđịnhphadaođộngởtrạngtháibanđầu
c.Viếtphươngtrìnhvậtdaođộngđiềuhòa
Bài2:Mộtvậtdaođộngđiềuhòavớiphươngtrình: (cm)
a)Xácđịnhbiênđộ,chukì,tầnsốvàphabanđầu.
b.Xácđịnhliđộvàphadaođộngbantạit=1,5s
c.Vẽđồthịliđộtheothờigian(xácđịnhliđộtạicácthờiđiểmT/4,T/2,3T/4,
T..)
Giáo viênchuyểngiaonhiệmvụ :
– HSlàmviệctheocăpđôibàisố1ởcuộchẹnkhunggiờ2h
– Cánhânhọcsinhtựsuynghĩlàmbàitrong5’
– Thảoluậncặpđôivớibạnbêncạnh5’
– GVbốcbàigọiđạidiệntrìnhbàytrướclớpHSlàmviệctheocăpđôibàisố1
ởcuộchẹnkhunggiờ2h
– Cánhânhọcsinhtựsuynghĩlàmbàitrong5’
– Thảoluậncặpđôivớibạnbêncạnh5’
– GVbốcbàigọiđạidiệntrìnhbàytrướclớp.
Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education
Thầy cô có thể xem thêm SKKN các cấp khác:
Tổng hợp SKKN Luận Văn Luận Án O2 Education cấp THPT
Tổng hợp SKKN cấp THCS O2 Education
Tổng hợp SKKN cấp tiểu học O2 Education
