SKKN Tích hợp văn học và âm nhạc trong dạy học Địa lí 12 – Phần Địa lí tự nhiên

SKKN Tích hợp văn học và âm nhạc trong dạy học Địa lí 12 – Phần Địa lí tự nhiên

ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
Hiện nay toàn Đảng, toàn dân ta và toàn ngành giáo dục đang tập trung thực
hiện công cuộc Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29 –
NQ/TW của Đảng. Từ năm học 2020 – 2021 đã bắt đầu thực hiện chương trình
giáo dục phổ thông mới và thực hiện với lớp 1. Mục tiêu giáo dục đã được nêu rất
rõ trong Nghị quyết là “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức,
kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người
học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kĩ năng, phát trển năng lực… Đổi mới căn
bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết quả giáo dục đào tạo,
đảm bảo trung thực, khách quan”. Trong Điều 24.2 của Luật Giáo dục có ghi
“phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động,
sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Có thể
nói cốt lõi của đổi mới dạy học là hướng tới học tập chủ động, chống lại thói quen
học tập thụ động.
Một trong những điểm mới của Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể là
đẩy mạnh dạy học tích hợp. Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể đã xác định:
Dạy học tích hợp là định hướng dạy học giúp học sinh phát triển khả năng huy
động tổng hợp kiến thức, kỹ năng… thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết
có hiệu quả các vấn đề phức hợp trong học tập và cuộc sống, phát triển được
những kỹ năng cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề. Việc dạy tích hợp ở
phổ thông được nhiều giáo viên đánh giá cao, bởi phương pháp này phát huy được
năng lực của học sinh trong việc lĩnh hội kiến thức và vận dụng kiến thức vào cuộc
sống hàng ngày.
Văn học là môn học bắt buộc trong chương trình giáo dục đối với tất cả các
khối lớp. Học sinh được tiếp cận với môn học này từ rất sớm nên có nền tảng khá
vững chắc. Nhất là trong chương trình văn học lớp 11, lớp 12 học sinh được tìm
hiểu về văn học Việt Nam Trung đại và hiện đại với những tác phẩm gắn liền với
đời sống văn hóa xã hội, thiên nhiên nước ta. Việc tìm hiểu, cảm thụ những tác
phẩm ấy chủ yếu dựa trên những trang viết của tác giả nên phần lớn học sinh tiếp
2
nhận theo cách tưởng tượng và thụ động chứ chưa hiểu rõ được sự phong phú, đa
dạng, những vẻ đẹp hay cả những sự khắc nghiệt của thiên nhiên mà tác giả muốn
truyền tải.
Trong cuốn Âm nhạc ở quanh ta, nhạc sĩ Phạm Tuyên có viết: âm nhạc là
nghệ thuật của âm thanh. Từ âm thanh phong phú của cuộc sống loài người đã
sáng tạo ra và ngày càng hoàn thiện nghệ thuật âm nhạc. Thế giới âm thanh chứa
đựng trong kho tàng âm nhạc của loài người và của dân tộc ta thật phong phú và
kì diệu. Âm nhạc nhất là âm nhạc hiện đại kết hợp âm thanh với những thiết bị
nghe nhìn tiên tiến là một môn nghệ thuật có những nét đặc thù riêng như tính trực
quan, trực giác, khái quát hóa cao, … mà nhiều môn khoa học khác không có. Âm
nhạc còn mang lại niềm vui, sự thư giãn, hứng thú và truyền cảm hứng cho người
nghe. Mặt khác, môn nghệ thuật này còn giúp người nghe xua đi những mệt mỏi và
mang đến những động lực mới trong công việc cũng như trong cuộc sống.
Môn Địa lí đã được đưa vào chương trình giáo dục từ cấp Tiểu học đến
THPT, là một môn khoa học có đặc điểm “lưỡng tính” – tức vừa có đặc điểm của
môn khoa học tự nhiên vừa có đặc điểm của môn khoa học xã hội. Chương trình
Địa lí lớp 12 gắn với Địa lí Việt Nam – địa lí tự nhiên, dân cư – xã hội và kinh tế
của nước ta. Những nội dung này gắn liền với môi trường sống, đời sống xã hội
của mỗi cá nhân cũng như mỗi học sinh. Vì vậy phần lớn học sinh đều cho rằng
đây là môn học khô khan, chủ yếu là phải “học thuộc”. Mặt khác với nhiều học
sinh, nhất là học sinh trường THPT Giao Thủy thường chọn thi tốt nghiệp trung
học phổ thông và xét tuyển Đại học theo ban khoa học tự nhiên thì môn Địa lí
thường “bị” các em xếp vào nhóm “môn phụ”. Và một trong những nguyên nhân
quan trọng là do phương pháp giảng dạy của nhiều giáo viên còn chưa phát huy
được tính tích cực, chủ động của học sinh. Vì vậy mong muốn thay đổi không khí
trong mỗi tiết học Địa lí không còn khô khan, buồn chán, học sinh không tiếp thu
kiến thức, kĩ năng thụ động mà chủ động, tích cực, phát triển được năng lực, phẩm
chất là điều rất nhiều giáo viên đang hướng tới. Trong những năm qua chất lượng
môn Địa lí của trường THPT Giao Thủy khá tốt so với các trường phổ thông trong
tỉnh. Điều đó thể hiện qua kết quả các kì khảo sát chất lượng do Sở Giáo dục và
Đào tạo tổ chức hay các kì thi quốc gia. Đây vừa là động lực nhưng cũng là áp lực
cho mỗi giáo viên Địa lí trường tôi. Vậy làm thế nào để vừa duy trì, nâng cao được
chất lượng học tập của học sinh vừa tạo được sự hứng thú, tích cực của các em là
trăn trở lớn với bản thân tôi.
Với mong muốn nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu Đổi mới
giáo dục, trong những năm học vừa qua được lĩnh hội những chỉ đạo của cấp trên,
được học tập, trao đổi với các báo cáo viên, đồng nghiệp trong các đợt tập huấn tôi
3
đã cố gắng tìm tòi, nghiên cứu để thay đổi dần bản thân. Trong các năm học gần
đây nhất là là năm học 2019 – 2020 tôi đã mạnh dạn áp dụng việc tích hợp văn học
và âm nhạc trong giảng dạy môn Địa lí dựa trên những tìm tòi, nghiên cứu, lên kế
hoạch thực hiện của bản thân. Kết quả bước đầu thực hiện đã được ghi nhận có tác
động tích cực tại đơn vị.
Việc hoàn thành đề tài sáng kiến sẽ có ý nghĩa lớn về lí luận và thực tiễn. Về
lí luận, đây là một trong những sáng kiến mới về phương pháp tích hợp âm nhạc,
văn học trong dạy học Địa lí ở một trường THPT nên nó có ý nghĩa quan trọng
cho một hướng nghiên cứu mới. Đặc biệt, xuất phát từ thực tiễn công tác của bản
thân, một số cách làm mới trong dạy học đã được thử nghiệm mang lại kết quả tốt
sẽ được làm rõ trong phạm vi nghiên cứu của sáng kiến. Về mặt thực tiễn: Những
biện pháp thực hiện trong sáng kiến đều xuất phát từ thực tế dạy học của tác giả
trong nhiều năm nên nó có tính ứng dụng cao, dễ thực hiện và có thể phổ biến rộng
rãi ở mọi trường phổ thông. Đây cũng là một đề tài mang tính thời sự, phù hợp với
việc Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục. Đối với cá nhân, sáng kiến giúp tác
giả nâng cao trình độ chuyên môn nhất là việc hiểu biết, liên kết kiến thức liên
môn trong dạy học và cung cấp cho đồng nghiệp một tài liệu tham khảo có giá trị
thiết thực. Việc áp dụng sáng kiến góp phần nâng cao chất lượng dạy và học, tăng
cường khả năng vận dụng kiến thức liên môn của học sinh trong học tập, giải quyết
các vấn đề thực tiễn và phát huy tính tích cực, chủ động, sự hứng thú trong học tập
Địa lí.
Xuất phát từ điều kiện, hoàn cảnh trên mà tôi mạnh dạn đề xuất sáng kiến
“Tích hợp văn học và âm nhạc trong dạy học Địa lí 12 – Phần Địa lí tự nhiên”.
II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP
1. Mô tả giải pháp trƣớc khi tạo ra sáng kiến
Trước khi tạo ra sáng kiến, tôi thường tập trung vào sử dụng các phương
pháp, kỹ thuật dạy học truyền thống cũng như hiện đại nhằm hướng dẫn học sinh
lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kỹ năng địa lí và dần phát triển phẩm chất, năng lực
đáp ứng yêu cầu Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục. Những phương pháp, kĩ
thuật dạy học chính là thuyết trình, giảng giải, nêu vấn đề, đàm thoại, làm việc với
SGK, tài liệu, khai thác bản đồ, dạy học nhóm, nêu và giải quyết vấn đề, … Việc
thực hiện dạy học tích hợp cũng được tác giả thực hiện nghiêm túc theo các chỉ
đạo của cấp trên những nội dung như: giáo dục bảo vệ môi trường, phòng chống
thiên tai, biển đảo, giáo dục di sản, địa lí địa phương…
Giải pháp trên có những ưu điểm và hạn chế sau:
4
Ưu điểm:
Hoàn thành nhiệm vụ môn học với chất lượng khá tốt. Học sinh biết và hiểu
khá chắc kiến thức, kỹ năng địa lý, bước đầu vận dụng, giải thích được những vấn
đề thực tiễn của đời sống gắn với chương trình địa lí tự nhiên Việt Nam.
Hạn chế:
– Các giờ học diễn ra chưa sôi nổi, học sinh chưa thực sự chủ động trong học tập.
– Không khí lớp học còn khá căng thẳng.
– Việc vận dụng kiến thức liên môn chưa nhiều nên học sinh chỉ mới tiếp cận và
lĩnh hội kiến thức Địa lí một cách đơn lẻ. Mặt khác kiến thức địa lí mang tính khoa
học, chuyên môn cao nên một số học sinh chưa thực sự nhớ và hiểu rõ. Do vậy
việc vận dụng kiến thức địa lí trong thực tiễn còn hạn chế.
2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến
2.1. Vấn đề cần giải quyết:
Khai thác nội dung một số tác phẩm văn học trong chương trình giáo dục phổ
thông và một số tác phẩm âm nhạc để làm rõ nội dung bài học phần Địa lí tự nhiên
chương trình Địa lí lớp 12. Việc tích hợp này còn nhằm phát huy tính tích cực, chủ
động của học sinh trong học tập, vận dụng tốt kiến thức địa lí để giải thích được
các hiện tượng tự nhiên xung quanh. Đồng thời giúp cho không khí giờ học sôi nổi,
hấp dẫn và học sinh hứng thú hơn với những giờ lên lớp.
2.2. Tính mới, sự khác biệt của giải pháp mới so với giải pháp cũ:
– Về nội dung dạy học: trước khi thực hiện giải pháp tác giả chủ yếu tập trung vào
hướng dẫn học sinh khai thác, tìm hiểu nội dung bài học địa lí dựa trên cơ sở sách
giáo khoa. Những nội dung tích hợp như giáo dục bảo vệ môi trường, phòng chống
thiên tai, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, giáo dục di sản, giáo dục dân
số… cũng được thực hiện nghiêm túc gắn với các bài học và thực tiễn. Việc tích
hợp liên môn giữa địa lí với lịch sử, giáo dục công dân cũng được tiến hành ở mức
độ nhất định trong một số chủ đề. Khi thực hiện tích hợp văn học, âm nhạc trong
dạy học địa lí hiệu quả giờ học được nâng lên rõ rệt: kiến thức, kĩ năng địa lí vẫn
được đảm bảo nhưng qua các tác phẩm văn học, âm nhạc những kiến thức địa lí
không còn khô khan, trừu tượng, khó hình dung đối với học sinh, trở nên gần gũi,
trực quan hơn. Đồng thời học sinh có thể cảm nhận các tác phẩm văn học đầy đủ
hơn, sâu hơn và chân thực hơn theo cách nhìn của nhà địa lí. Giờ học trở nên sôi
nổi, hấp dẫn, thu hút được sự chú ý, phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh
và khơi gợi được sự hứng thú của các em trong học tập. Việc tích hợp này còn góp
phần giúp người học phát triển năng lực tự học, học tập suốt đời.
– Về phương pháp, kĩ thuật dạy học: trước khi dạy tích hợp văn học, âm nhạc trong
dạy Địa lí tác giả cũng đã áp dụng nhiều phương pháp dạy học truyền thống cũng
5
như tích cực như : thuyết trình, giảng giải, nêu vấn đề, dạy học nhóm, sử dụng bản
đồ, … Tuy nhiên hiệu quả chưa cao: kiến thức, kĩ năng cơ bản vẫn được đảm bảo
nhưng chưa thực sự phát huy được sự tích cực, chủ động của học sinh, giờ học còn
khá căng thẳng, một số em còn chưa tập trung. Khi thực hiện giải pháp các phương
pháp, kĩ thuật dạy học tích cực được sử dụng thường xuyên hơn như nêu vấn đề,
dạy học nhóm, kĩ thuật micro tưởng tượng, kĩ thuật tia chớp, sử dụng video… Hiệu
quả các giờ học có sự thay đổi hẳn: học sinh tích cực, chủ động tham gia vào bài
học, không khí lớp thân thiện, thoải mái hơn. Những phương pháp, kĩ thuật tích
cực này giúp học sinh phát triển tốt các năng lực và phẩm chất.
– Về phương tiện dạy học: Bản đồ là thiết bị dạy học không thể thiếu trong dạy học
địa lí. Trong khi dạy phần Địa lí tự nhiên Việt Nam hầu hết giáo viên đều sử dụng,
khai thác triệt để thiết bị dạy học này. Tuy nhiên, khi sử dụng bản đồ có tính khái
quát hóa cao, các đối tượng địa lí được thể hiện qua hệ thống kí hiệu học sinh cần
có kĩ năng sử dụng bản đồ tốt và tư duy tưởng tượng phong phú mới hiểu rõ được
đối tượng địa lí. Khi khai thác nội dung các tác phẩm văn học, âm nhạc nhất là
video âm nhạc đối tượng địa lí được thể hiện rõ nét, chân thực giúp học sinh hiểu
chính xác về các đối tượng này. Như người xưa có câu trăm nghe không bằng một
thấy. Thực hiện giải pháp này còn giúp giáo viên thường xuyên khai thác, ứng
dụng công nghệ thông tin vào dạy học để nâng cao năng lực sử dụng công nghệ
thông tin của giáo viên và hiệu quả giờ dạy.
– Về kiểm tra, đánh giá: trước đây việc kiểm tra miệng thường tiến hành kiểm tra
bài cũ vào đầu các tiết học theo hình thức vấn đáp. Hình thức kiểm tra này thường
gây áp lực, căng thẳng cho cả lớp thậm chí cả tiết học nhất là với học sinh được
kiểm tra. Khi dạy tích hợp giáo viên có thể cho điểm kiểm tra miệng lồng ghép vào
quá trình dạy bài mới khi học sinh lấy được dẫn chứng minh họa từ văn học, âm
nhạc cho bài học hay phát hiện được những vấn đề địa lí từ các tư liệu này hoặc
khi các em biểu diễn những tác phẩm văn học, âm nhạc đó bằng khả năng của
mình… Cách làm này khuyến khích học sinh tích cực, chủ động tham gia học tập,
khai thác tốt kiến thức đã học; không khí lớp sôi nổi, học sinh hào hứng trong học
tập.
Như vậy, thực hiện dạy học tích hợp văn học và âm nhạc trong giảng dạy Địa
lí đưa ra những cách thức tiếp cận vấn đề, nội dung bài học mềm dẻo, linh hoạt,
hấp dẫn và phát huy được sự tích cực, chủ động, hứng thú của học sinh.
– Giải pháp đề xuất cụ thể, chi tiết những thời điểm, nội dung tích hợp, cách thức
thực hiện và lấy ví dụ minh họa khá tiêu biểu.
– Đặc biệt, tác giả còn gợi ý một số tác phẩm văn học, video ca nhạc đã được lựa
chọn để sử dụng hiệu quả trong các hoạt động ở mỗi bài học.
6
– Hiệu quả của sáng kiến đem lại khá tốt :
+ Phát triển tư duy logic, phân tích, tổng hợp của học sinh.
+ Khai thác hiệu quả kiến thức các môn học kết hợp giai điệu, hình ảnh, sự mềm
mại trong ca từ của âm nhạc để nâng cao chất lượng dạy và học.
+ Học sinh hứng thú với bài học, không khí giờ dạy trở nên thân thiện, sôi nổi.
+ Học sinh tập trung học tập, nhớ bài lâu hơn, hiểu bài sâu hơn và có khả năng vận
dụng kiến thức tốt hơn vào thực tiễn.
+ Chất lượng học tập bộ môn được nâng lên rõ rệt.
– Thúc đẩy giáo viên nỗ lực học tập, đổi mới phương pháp dạy học, trau dồi kiến
thức liên môn, cập nhật văn hóa, văn nghệ theo lịch sử phát triển của xã hội. Giúp
giáo viên có động lực để tìm hiểu, khám phá thêm kiến thức của những môn học
khác nhằm mở rộng tri thức cũng như áp dụng vào công tác chuyên môn nâng cao
hiệu quả giáo dục.
2.3. Cách thức thực hiện và các bƣớc tiến hành:
2.3.1. Hiểu rõ nhiệm vụ, mục tiêu trong dạy học:
Nghị quyết số 29 – NQ/TW của Đảng đã nêu rõ nhiệm vụ của giáo dục là
“… phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của
người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc… Đẩy
mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy học… Đổi mới
chương trình nhằm phát triển năng lực và phẩm chất người học, hài hòa đức, trí,
thể, mỹ; dạy người, dạy chữ và dạy nghề. Đổi mới nội dung giáo dục theo hướng
tinh giản, hiện đại, thiết thực, phù hợp với lứa tuổi, trình độ và ngành nghề; tăng
thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn… Tập trung vào những giá trị cơ bản
của văn hóa, truyền thống và đạo lý dân tộc, tinh hoa văn hóa nhân loại… Đa
dạng hóa nội dung, tài liệu học tập, đáp ứng yêu cầu của các bậc học, các chương
trình giáo dục, đào tạo và nhu cầu học tập suốt đời của mọi người…”
Ngay sau khi Nghị quyết được ban hành Bộ giáo dục cũng như Sở Giáo dục
và Đào tạo đã có những chỉ đạo, triển khai thực hiện từng bước cho quá trình này
tới từng giáo viên qua các đợt tập huấn: đổi mới kiểm tra, đánh giá theo hướng
phát triển năng lực học sinh, dạy học tích hợp, chương trình giáo dục phổ thông
mới, … Từ năm học 2017 – 2018 nội dung dạy học tích hợp được tiến hành triển
khai ở từng đơn vị, khối, lớp.
Hiểu rõ nhiệm vụ và mục tiêu của giáo dục giúp giáo viên có những bước đi,
những thay đổi về phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá… đúng đắn, phù hợp.
Đồng thời thúc đẩy người dạy và người học có động lực thử nghiệm, áp dụng
những phương pháp, kỹ thuật mới trong dạy học để nâng cao chất lượng bài giảng
và hướng đến mục tiêu của giáo dục là “nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi
7
dưỡng nhân tài, chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức
sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học”.
2.3.2. Hiểu đƣợc tầm quan trọng của việc tích hợp liên môn trong dạy học
Theo từ điển Tiếng Việt: “Tích hợp là sự kết hợp những hoạt động, chương
trình hoặc các thành phần khác nhau thành một khối chức năng. Tích hợp có nghĩa
là sự thống nhất, sự hòa hợp, sự kết hợp”. Theo từ điển Giáo dục học: “Tích hợp
là hành động liên kết các đối tượng nghiên cứu, giảng dạy, học tập của cùng một
lĩnh vực hoặc vài lĩnh vực khác nhau trong cùng một kế hoạch dạy học”.
Nói ngắn gọn, tích hợp là một hoạt động mà ở đó cần phải kết hợp, liên hệ,
huy động các yếu tố, nội dung gần và giống nhau, có liên quan với nhau của nhiều
lĩnh vực để giải quyết, làm sáng tỏ vấn đề và cùng một lúc đạt được nhiều mục tiêu
khác nhau.
Dạy học tích hợp là một quan niệm dạy học nhằm hình thành ở học sinh
những năng lực giải quyết hiệu quả các tình huống phức hợp dựa trên sự huy động
nội dung, kiến thức, kĩ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Điều đó cũng có
nghĩa là đảm bảo để mỗi học sinh biết cách vận dụng kiến thức học được trong nhà
trường vào các hoàn cảnh mới lạ, khó khăn, bất ngờ, qua đó trở thành một người
công dân có trách nhiệm, một người lao động có năng lực. Dạy học tích hợp đòi
hỏi việc học tập trong nhà trường phải được gắn với các tình huống của cuộc sống
mà sau này học sinh có thể đối mặt vì thế nó trở nên có ý nghĩa đối với các em.
Với cách hiểu như vậy, dạy học tích hợp phải được thể hiện ở cả nội dung chương
trình, phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra đánh giá, hình thức tổ chức dạy
học.
Dạy học tích hợp là định hướng về nội dung và phương pháp dạy học, trong đó
giáo viên tổ chức, hướng dẫn để học sinh biết huy động tổng hợp kiến thức, kĩ
năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm giải quyết các nhiệm vụ học tập, thông
qua đó hình thành những kiến thức, kĩ năng mới, phát triển được những năng lực
cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề trong học tập và trong thực tiễn cuộc
sống.
Như vậy, tổ chức dạy học tích hợp nhằm:
– Phát triển năng lực người học.
– Tận dụng vốn kinh nghiệm của người học.
– Thiết lập mối quan hệ giữa các kiến thức, kĩ năng và phương pháp của các
môn học.
– Tinh giản kiến thức, tránh sự lặp lại các nội dung ở các môn học.
Các mức độ tích hợp cơ bản trong dạy học
8
– Lồng ghép/liên hệ: Đó là đưa các yếu tố nội dung gắn với các môn học khác
vào dòng chảy chủ đạo nội dung bài học của một môn học. Ở mức độ lồng ghép
các môn học vẫn dạy riêng rẽ. Tuy nhiên, giáo viên có thể tìm thấy mối quan hệ
giữa kiến thức của môn học mình đảm nhận với nội dung của các môn học khác và
thực hiện việc lồng ghép các kiến thức đó ở những thời điểm thích hợp. Dạy học
tích hợp ở mức độ lồng ghép có thể thực hiện thuận lợi ở nhiều thời điểm trong
tiến trình dạy học. Các chủ đề gắn với thực tiễn, gắn với nhu cầu của người học sẽ
có nhiều cơ hội để tổ chức dạy học lồng ghép.
– Vận dụng kiến thức liên môn: Ở mức độ này, hoạt động học diễn ra xung
quanh các chủ đề, ở đó người học cần vận dụng các kiến thức của nhiều môn học
để giải quyết vấn đề đặt ra. Các chủ đề khi đó được gọi là các chủ đề hội tụ. Nội
dung các môn học vẫn được phát triển riêng để đảm bảo tính hệ thống, mặt khác
vẫn thực hiện được sự liên kết giữa các môn học khác nhau qua việc vận dụng các
kiến thức liên môn trong các chủ đề hội tụ. Việc liên kết kiến thức các môn học để
giải quyết tình huống cũng có nghĩa là các kiến thức được tích hợp ở mức độ liên
môn học.
Xuất phát từ những ưu điểm của dạy học tích hợp, có thể nhận thấy, dạy học
tích hợp là cần thiết, một xu hướng tối ưu của lý luận dạy học ngày nay và đã được
nhiều nước trên thế giới thực hiện. Hầu hết các nước trong khu vực Đông Nam Á
đã thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học ở những mức độ nhất định.
Dạy học tích hợp là một nhiệm vụ đã được Bộ, Sở giáo dục chỉ đạo thực
hiện, tổ chức tập huấn và triển khai tới từng đơn vị từ năm học 2017 – 2018. Ở mức
độ thấp thì dạy học tích hợp mới chỉ là lồng ghép những nội dung giáo dục có liên
quan vào quá trình dạy học một môn học. Ví dụ trong dạy học Địa lí có tích hợp:
giáo dục đạo đức, lối sống; giáo dục chủ quyền quốc gia về biển, đảo; giáo dục sử
dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, phòng chống thiên tại,
giáo dục dân số… Mức độ tích hợp cao hơn là phải xử lí các nội dung kiến thức
trong mối liên quan với nhau, bảo đảm cho học sinh vận dụng được tổng hợp các
kiến thức đó một cách hợp lí để giải quyết các vấn đề trong học tập, trong cuộc
sống, đồng thời tránh việc học sinh phải học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến
thức ở các môn học khác nhau. Chủ đề tích hợp liên môn là những chủ đề có nội
dung kiến thức liên quan đến hai hay nhiều môn học, thể hiện ở sự ứng dụng của
chúng trong cùng một hiện tượng, quá trình trong tự nhiên hay xã hội. Ví dụ: kiến
thức Lịch sử và Địa lí trong chủ quyền biển, đảo; kiến thức Ngữ văn và Giáo dục
Công dân trong giáo dục đạo đức, lối sống… Trong phạm vi của sáng kiến tôi chủ
yếu thực hiện tích hợp văn học, âm nhạc vào dạy địa lí ở mức thấp, mức độ lồng
ghép/liên hệ.
9
Việc dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn đối với học sinh, trước hết, có
tính thực tiễn nên sinh động, hấp dẫn, có ưu thế trong việc tạo ra động cơ, hứng thú
học tập cho học sinh. Học các chủ đề tích hợp, liên môn học sinh được tăng cường
vận dụng kiến thức tổng hợp vào giải quyết các tình huống thực tiễn, ít phải ghi
nhớ kiến thức một cách máy móc, thụ động. Điều quan trọng là các chủ đề tích
hợp, liên môn giúp cho học sinh không phải học lại nhiều lần cùng một nội dung
kiến thức ở các môn học khác nhau vừa gây quá tải, nhàm chán, vừa không có
được sự hiểu biết tổng quát đồng thời giúp các em có khả năng ứng dụng kiến thức
tổng hợp vào thực tiễn.
Môn ngữ văn có nội dung rất phong phú chia thành nhiều thể loại, nhiều giai
đoạn, các tác phẩm văn học cũng rất đa dạng… Vì vậy với học sinh lớp 12 các em
đã có những kiến thức khá rộng và chắc về văn học trong đó có văn học dân gian,
văn học Trung đại và hiện đại của đất nước. Việc tích hợp văn học vào dạy học Địa
lí giúp các em học sinh dễ nhớ, dễ hiểu những kiến thức địa lí tưởng chừng khô
khan, khó hiểu. Với học sinh lớp 12 các em đang học, tìm hiểu văn học Việt Nam
hiện đại có rất nhiều nội dung liên quan đến phần địa lí tự nhiên của chương trình
Địa lí 12. Việc cảm nhận những tác phẩm văn học dưới góc nhìn Địa lí cũng sẽ
giúp các em học sinh hiểu tác phẩm rõ hơn, sâu hơn và chân thực hơn.
Hiện nay, âm nhạc là môn học được đưa vào giảng dạy chính khóa trong cấp
Tiểu học và Trung học cơ sở. Trong chương trình Giáo dục phổ thông mới âm
nhạc được đưa thành một môn học trong nhóm môn lựa chọn công nghệ và nghệ
thuật. Trong nhiều bài viết và các công trình nghiên cứu đã khẳng định việc tích
hợp âm nhạc trong dạy học có giá trị rất to lớn: có giá trị thực tiễn, bồi đắp kiến
thức, nuôi dưỡng tâm hồn cho các em học sinh. Đồng thời âm nhạc còn giúp học
sinh dễ nhớ bài, phát huy được tính tích cực trong học tập. Tính tích cực của học
sinh biểu hiện ở những dấu hiệu sau: Tập trung chú ý theo dõi những vấn đề đang
học, tích cực phát biểu ý kiến, nhận xét, bổ sung các câu trả lời của bạn; luôn đào
sâu suy nghĩ, hay nêu thắc mắc, đòi hỏi được giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa
rõ, hứng thú trong học tập, có nhiều biểu hiện sáng tạo trong học tập; chủ động vận
dụng các kiến thức, kỹ năng đã học để nhận thức những vấn đề mới trong học tập
và thực tiễn cuộc sống… Tính tích cực, tự giác, độc lập giúp học sinh tự tin, chủ
động trong hoạt động học tập, giúp học sinh nắm vững các kiến thức địa lí và giúp
các em hiểu rõ bản chất của kiến thức thông qua hệ thống các hiện tượng, sự vật,
sự kiện có liên quan với nhau.
10
Bên cạnh những tác dụng trên tích hợp văn học, âm nhạc trong dạy học địa lí
còn tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh. Nói
về vai trò của sự hứng thú trong học tập có người nói: “thích mà học không bằng
vui mà học”. Vì vậy việc làm này càng có ý nghĩa hơn trong giai đoạn hiện nay khi
thực hiện Đổi mới giáo dục. Và trong tiết học, học sinh được nghe nhạc và tự biểu
diễn văn nghệ sẽ là một hoạt động làm không cho khí lớp sinh động, học sinh vui
vẻ và hào hứng. Việc nghe các bài hát, thuộc lời để nhớ các hiện tượng, sự vật
cũng như kiến thức địa lí sẽ dễ dàng và sẽ bớt khô khan hơn.
2.3.3. Xây dựng kế hoạch thực hiện:
– Những căn cứ để xây dựng kế hoạch: Dựa vào nội dung chỉ đạo của Nghị quyết
29NQ/TƯ, các chỉ đạo chuyên môn của Bộ, Sở, trường để lập kế hoạch cho cá
nhân.
– Nội dung kế hoạch, chỉ tiêu cơ bản giải pháp, lịch trình thực hiện
Nhiệm vụ trọng tâm: nghiên cứu chỉ đạo của các cấp để xây dựng kế hoạch phù
hợp với điều kiện của nhà trường, các đối tượng học sinh.

Thời gian	Nội dung công việc	Kết quả dự kiến	Điều chỉnh
Tháng 8/2020	– Lên ý tưởng thực hiện. – Nghiên cứu các văn bản chỉ đạo thực hiện dạy học tích hợp. – Nghiên cứu tư liệu tham khảo. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, video âm nhạc phù hợp với các bài học. – Xây dựng kế hoạch thực hiện.	Nghiên cứu kĩ các chỉ đạo, tư liệu tham khảo để xây dựng kế hoạch thực hiện hiệu quả.
24 – 29 /8/2020	– Xây dựng kế hoạch bài 2 có tích hợp văn học, âm nhạc. – Thực hiện giờ lên lớp bài 2.	– Sưu tầm nội dung, tác phẩm văn học, âm nhạc phù hợp với đặc điểm vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ nước ta. – Xây dựng kế hoạch chi tiết. – Thực hiện kế hoạch.

11

– Rút kinh nghiệm giờ học.
31/8 – 5/9/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 3. – Xây dựng kế hoạch bài 6 (tiết 1) có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc liên quan đến địa hình nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
7 – 12 /9/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 6 (tiết 1). – Xây dựng kế hoạch bài 6 (tiết 2) có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc phù hợp với các khu vực địa hình nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
14 – 19 /9/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 6 (tiết 2). – Xây dựng kế hoạch bài 7 có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học, điều chỉnh kế hoạch. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc phù hợp với địa hình của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
21 – 26 /9/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 7. – Xây dựng kế hoạch bài 8 có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc liên quan đến biển đảo của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
28/9 – 3 /10/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 8.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học, điều chỉnh kế hoạch.
5 – 10 /10/2020	– Ôn tập. – Xây dựng kế hoạch bài 9 có tích hợp văn học, âm nhạc.	Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc phù hợp với thiên nhiên NĐAGM và khí hậu của nước ta.
12 – 17	– Kiểm tra giữa kì.	– Sưu tầm các tác phẩm văn

12

/10/2020	– Xây dựng kế hoạch bài 9 có tích hợp văn học, âm nhạc.	học, âm nhạc phù hợp với thiên nhiên NĐAGM và khí hậu của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
19 – 24 /10/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 9. – Xây dựng kế hoạch bài 10 (tiết 1) có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học. – Sưu tầm các nội dung, tác phẩm văn học, âm nhạc phù hợp với các thành phần tự nhiên của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
26 – 31 /10/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 10 (tiết 1). – Xây dựng kế hoạch bài 10 (tiết 2) có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học, điều chỉnh kế hoạch. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc gắn với TNNĐAGM của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
2 – 7 /11/ 2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 10 (tiết 2). – Xây dựng kế hoạch bài 11 có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc liên quan đến sự phân hóa thiên nhiên của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
9 – 14 /11/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 11. – Xây dựng kế hoạch bài 12 (tiết 1) có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học, điều chỉnh kế hoạch. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc liên quan đến sự phân hóa thiên nhiên của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi

13

tiết.
16- 21 /11/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 12 (tiết 1). – Xây dựng kế hoạch bài 12 (tiết 2) có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc phù hợp, liên quan đến sự phân hóa thiên nhiên của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
23 – 28 /11/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 12 (tiết 2). – Xây dựng kế hoạch bài 14 có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học, điều chỉnh kế hoạch. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc liên quan đến việc sử dụng và bảo vệ tài nguyên của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
30/11 –5 /12/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 14. – Xây dựng kế hoạch bài 15 có tích hợp văn học, âm nhạc.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học. – Sưu tầm các tác phẩm văn học, âm nhạc có nội dung liên quan đến bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai của nước ta. – Xây dựng kế hoạch hợp lí, chi tiết.
7 – 12 /12/2020	– Thực hiện giờ lên lớp bài 15.	– Thực hiện kế hoạch. – Rút kinh nghiệm giờ học, điều chỉnh kế hoạch.

Khi xây dựng kế hoạch từng bài học cần lên chi tiết về tác phẩm văn học, âm
nhạc; nội dung sử dụng trong các tư liệu đó. Việc đưa các nội dung tích hợp này
vào tiết học với cách thức tổ chức như thế nào, sử dụng trong thời điểm nào, hoạt
động nào, thời lượng sử dụng… cũng cần được tính toán kỹ càng.
14
Chỉ tiêu cơ bản: tích hợp nội dung văn học, âm nhạc phù hợp với nội dung bài
học, truyền thống, văn hóa của dân tộc; tạo sự hứng thú, hấp dẫn, giúp phát triển
phẩm chất, năng lực người học và không làm quá tải bài học.
Lịch trình thực hiện: từ tháng 8/2020 đến tháng 12/2020.
2.3.4. Các biện pháp thực hiện:
2.3.4.1. Tổ chức dạy học tích hợp trong các thời điểm thích hợp:
– Sử dụng nội dung văn học, âm nhạc là phương tiện để dẫn dắt vào bài mới
thường sử dụng trong hoạt động khởi động để tạo không khí cho giờ học và gợi mở
nội dung sẽ được tìm hiểu trong bài học.
– Sử dụng nội dung văn học, âm nhạc là dẫn chứng minh họa cho bài giảng có thể
sử dụng trong quá trình dạy bài mới, hình thành kiến thức.
– Khai thác nội dung văn học, âm nhạc để rút ra kiến thức địa lí cũng được khai
thác, sử dụng trong hoạt động thành kiến thức mới.
– Sử dụng văn học, âm nhạc trong các trò chơi, câu hỏi vận dụng thường thực hiện
ở cuối giờ gắn với hoạt động luyện tập – vận dụng.
* Sử dụng nội dung văn học, âm nhạc là phƣơng tiện để dẫn dắt vào bài mới:
Theo tinh thần Đổi mới, mỗi tiết học được chia thành các hoạt động: khởi
động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng và hướng dẫn học tập. Trong đó
phần khởi động có vị trí rất quan trọng bởi đây là hoạt động đầu tiên và có tác động
rất lớn đến hiệu quả trong cả tiết học. Hoạt động này nhằm giúp học sinh huy động
những kiến thức, kĩ năng, kinh nghiệm của bản thân để phát hiện cũng như bước
đầu giải quyết nội dung liên quan đến bài học mới. Đồng thời, nếu tổ chức tốt hoạt
này còn tạo hứng thú cho học sinh trong cả tiết học.
Trong mỗi phần, mỗi bài học đều có nội dung trọng tâm nên giáo viên có thể
khai thác nội dung các tác phẩm văn học hoặc video âm nhạc phù hợp để gợi mở
cho nội dung sẽ được tìm hiểu. Giáo viên có thể cung cấp những đoạn video âm
nhạc hoặc những đoạn thơ có chứa vấn đề địa lí cần tìm hiểu để giúp học sinh phát
hiện vấn đề. Từ đó giúp học sinh phát triển được năng lực tìm hiểu địa lí – chọn
lọc được thông tin từ các văn bản, tài liệu phù hợp với nội dung, chủ đề tìm hiểu.
Ví dụ 1: Bài 2 – Vị trí địa lí, phạm vi lãnh thổ giáo viên có thể sử dụng một
trong những bài hát dưới đây:
– Video bài hát Việt Nam quê hƣơng tôi của tác giả Đỗ Nhuận do nhiều ca sĩ thể
hiện – https://www.youtube.com/watch?v=5f6KGV5oXm0. Những hình ảnh đẹp,
hấp dẫn về các vùng lãnh thổ của đất nước cùng với lời ca đầy tự hào, tha thiết do
nhiều ca sĩ, nghệ sĩ thể hiện có sự thu hút và lay động trái tim của người nghe,
người xem sẽ giúp các em học sinh có cái nhìn rộng hơn về quê hương, đất nước
Việt Nam. Các em có thể thấy được các bộ phận lãnh thổ của Tổ quốc cùng với
15
những ý nghĩa, giá trị về tự nhiên, kinh tế, văn hóa, xã hội của những phần lãnh thổ
thiêng liêng ấy. Đồng thời, bài hát còn khơi dậy lòng tự hào dân tộc cũng như ý
thức được trách nhiệm trong xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc của mỗi người.
– Video bài hát “Nơi đảo xa” của tác giả Thế Song do ca sĩ Trọng Tấn thể hiện –
https://www.youtube.com/watch?v=u7TgeV0H8Rw. Bài hát với những lời ca hào
hùng, tha thiết, hình ảnh đẹp về các anh chiến sĩ hải quân lên đường ra đảo làm
nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc sẽ giúp học sinh thấy được sự
toàn vẹn lãnh thổ đất nước gồm vùng đất, vùng biển, vùng trời cũng như ý thức
được trách nhiệm, nghĩa vụ của bản thân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
Quốc.
– Hoặc giáo viên có thể sử dụng video bài hát Việt Nam ơi! của tác giả Minh Beta
– https://www.youtube.com/watch?v=OzGmm6PI9As với giai điệu sôi nổi, tươi
vui, hình ảnh đẹp, bát ngát về những vùng đất, vùng biển, vùng trời của Tổ quốc
rất thu hút giới trẻ hiện nay sẽ giúp các em học sinh thấy được sự phong phú của
thiên nhiên, sự toàn vẹn lãnh thổ của đất nước và cả sự lạc quan của mỗi người dân
đất Việt. Từ đó bồi đắp tình yêu quê hương cho các em và thúc đẩy các em có
hứng thú với mỗi bài học của bộ môn, có mong muốn được tìm hiểu về quê hương,
đất nước.

Xem bản đầy đủ trên google drive: TẠI ĐÂY

Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Hoặc xem nhiều SKKN hơn tại:  Tổng hợp SKKN luận văn luận án O2 Education