SKKN Một số giải pháp giáo dục kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề nghiệp cho học sinh trường THPT
Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education
Hoặc xem nhiều SKKN hơn tại: Tổng hợp SKKN luận văn luận án O2 Education
I. ĐIỀU KIỆN HOÀN CẢNH TẠO RA SÁNG KIẾN
Giáo dục kỹ năng sống nói chung và hình thành kỹ năng tự nhận thức và định
hướng nghề nghiệp nói riêng đang là đòi hỏi của sự nghiệp đổi mới căn bản toàn diện
giáo dục, góp phần giáo dục hướng nghiệp và phân luồng học sinh trung học giai đoạn
2018 – 2025, đồng thời là nhu cầu cấp thiết đối với học sinh trung học phổ thông
(THPT). Đáp ứng nhu cầu đó, nội dung giáo dục kỹ năng sống đã được tích hợp trong
một số môn học và hoạt động giáo dục trong trường phổ thông; có nhiều đề tài đã nghiên
cứu về kỹ năng sống nhưng chủ yếu là nghiên cứu những vấn đề chung, những nhóm kỹ
năng lớn mà vẫn chưa có những nghiên cứu thực sự đầy đủ, đi sâu về từng nhóm kỹ năng
cụ thể như kỹ năng tự nhận thức, kỹ năng định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT.
Bước vào thế kỷ XXI, trong xu thế cuộc cách mạng khoa học công nghệ đang phát
triển như vũ bão với những bước tiến nhảy vọt đã tác động mạnh mẽ đến mọi mặt của đời
sống xã hội của từng quốc gia và trên phạm vi toàn cầu trong đó có giáo dục đào tạo. Đổi
mới giáo dục trở thành một xu thế tất yếu mang tính chất toàn cầu.
Ở Việt Nam, để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng nguồn
nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đáp ứng yêu cầu hội
nhập quốc tế và nhu cầu phát triển của người học, giáo dục phổ thông đã và đang đổi mới
mạnh mẽ theo bốn trụ cột của giáo dục thế kỉ XXI, mà thực chất là cách tiếp cận kỹ năng
sống, đó là: Học để biết, Học để làm, Học để tự khẳng định mình và Học để cùng
chung sống.
Trong chương trình giáo dục phổ thông năm 2018đã cụ thể hóa mục tiêu giáo dục
phổ thông, trong đó có mục tiêu: giúp người học làm chủ kiến thức phổ thông; biết vận
dụng hiệu quả kiến thức vào đời sống và tự học suốt đời; có định hướng lựa chọn nghề
nghiệp phù hợp; Riêng đối với chương trình giáo dục trung học phổ thông giúp học sinh
tiếp tục phát triển những phẩm chất, năng lực cần thiết đối với người lao động, ý thức và
nhân cách công dân; khả năng tự học và ý thức học tập suốt đời; khả năng lựa chọn nghề
nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, điều kiện và hoàn cảnh của bản thân để tiếp tục
học lên, học nghề hoặc tham gia vào cuộc sống lao động; khả năng thích ứng với những
đổi thay trong bối cảnh toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp mới.
Nhằm thực hiện chủ trương trên, từ năm học 2017 – 2018, trường THPT Mỹ Lộc
đã và đang thực hiện đổi mới công tác hướng nghiệp cho học sinh trong các giờ dạy
chính khóa, trong các hoạt động trải nghiệm và hoạt động giáo dục kỹ năng sống. Những
hoạt động đó đã góp phần không nhỏ giúp học sinh tự nhận thức bản thân, từ đó tự định
hướng nghề nghiệp đúng đắn và hiệu quả.
Bản thân tôi từ khi trở thành nhà giáo, trong hầu hết các năm học tôi đều đảm
nhiệm công tác chủ nhiệm và thường chủ nhiệm liền một khóa học sinh. Tôi thường phải
giải đáp các thắc mắc của các bậc phụ huynh, các em học sinh về năng lực cũng như việc
2
lựa chọn ngành nghề cho tương lai. Đây là một câu hỏi lớn, để có thể trả lời một cách
chính xác không phải là điều dễ dàng. Đó cũng là điều mà một giáo viên chủ nhiệm như
tôi luôn luôn trăn trở suy ngẫm để tìm ra phương án phù hợp nhất. Trong năm học 2018 –
2019, tôi đã hướng dẫn hai em học sinh Nguyễn Thị Thu Hải và Nguyễn Minh Ánh đề
tài nghiên cứu khoa học “Đề xuất một số giải pháp nhằm hình thành kỹ năng tự nhận
thức góp phần định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT Mỹ Lộc”. Trong quá trình đó
tôi đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm quý báu trong giáo dục kỹ năng sống cho học
sinh.
Từ các lý do trên, tôi mạnh dạn trình bày sáng kiến kinh nghiệm thuộc lĩnh vực
15/THPT (Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp) với đề tài:“Một số giải pháp giáo dục
kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT Mỹ
Lộc”với mong muốn được chia sẻ những kinh nghiệm trong quá trình thực hiện các biện
pháp giáo dục kỹ năng tự nhận thức bản thân và định hướng đúng đắn nghề nghiệp cho
học sinh trung học phổ thông, tới bạn bè, đồng nghiệp.
II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP
1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
Việc hình thành kỹ năng tự nhận thức bản thân góp phần định hướng nghề nghiệp
cho học sinh phụ thuộc rất nhiều nhân tố giáo dục như nhà trường, cha mẹ học sinh và
bản thân học sinh.
Về phía nhà trường, thực hiện sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Sở giáo dục và Đào
tạo Nam Định về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THPT, trong các năm học gần đây,
trường THPT Mỹ Lộc đã có kế hoạch và triển khai công tác giáo dục kỹ năng sống. Việc
giáo dục kỹ năng sống được lồng ghép tích hợp trong các hoạt động giáo dục ngoài giờ
lên lớp nhưng chủ yếu gắn với các chủ đề hàng tháng theo các ngày lễ lớn trong năm, qua
các giờ chào cờ, giờ sinh hoạt lớp, qua các môn học văn hóa có ưu thế về giáo dục kỹ
năng sống. Việc giáo dục kỹ còn hạn chế, chủ yếu nặng về kiến thức hàn lâm, thiếu tính
thực tiễn. Việc dành thời gian cho học sinh thực hành các kỹ năng sống còn ít, hiệu quả
của công tác giáo dục kỹ năng sống chưa cao.Đặc biệt đối với kỹ năng tự nhận thức qua
đó góp phần định hướng nghề nghiệp cho học sinh còn chưa được chú trọng quan tâm
đúng mức.
Về phía cha mẹ học sinh, hầu hết gia đình học sinh THPT Mỹ Lộc đều sinh sống ở
địa bàn nông thôn, đa số cha mẹ các bạn đều làm nông nghiệp kết hợp với làm thêm các
nghề phụ khác. Vì vậy thời gian quan tâm và hiểu được mức độ cần thiết phải giáo dục
kỹ năng sống cho các em là rất hạn chế. Nhiều bậc cha mẹ học sinh chưa hiểu rõ điểm
mạnh, điểm yếu của con mình, chưa kịp thời động viên khích lệ các con, chưa hướng dẫn
các con các biện pháp khắc phục điểm yếu. Đồng thời, các bậc phụ huynh thường không
đi sâu vào tìm hiểu tâm tư nguyện vọng của các con nên thường áp đặt lối sống, cách
sống và chọn nghề, chọn trường cho con mình.
3
Về phía học sinh, đa số học sinh cả ba khối trường THPT Mỹ Lộc đều đã biết đến
quan điểm đầy đủ nhất về kỹ năng tự nhận thức bản thânnhưng để hiểu sâu sắc về vai trò
và làm cách nào có thể hình thành kỹ năng tự nhận thức thì rất nhiều học sinh tỏ ra lúng
túng. Hơn nữa phần lớn học sinh không hiểu rõ về vai trò của kỹ năng tự nhân thức bản
thân đối với việc định hướng nghề nghiệp.Hầu hết các em khi được hỏi về ngành nghề
mơ ước và ngành nghề phù hợp với bản thân và xu hướng xã hội, các em mới chỉ liệt kê
chung chung về từng nhóm ngành: doanh nhân, công an, quân đội, hoặc đơn giản là
Game. Nhiều học sinh lựa chọn trường và ngành nghề phụ thuộc vào các bạn trong lớp
lựa chọn gì, hay bố mẹ định hướng như thế nào. Có học sinh chỉ cần trường, khoa ngành
có “hot” không mà không cần biết năng lực và nhu cầu nguyện vọng của mình đến đâu.
Đặc biệt do áp lực về học hành, về thi cử, áp lực phải đỗ đại học nên nhiều em chỉ
chú tâm vào việc học mà không chịu tham gia các hoạt động tập thể, các hoạt động ngoại
khóa. Ngay cả việc học tập trên lớp, các em cũng chỉ chú tâm làm sao có thể nắm vững
kiến thức các môn định hướng cho việc thi và xét đại học. Chính việc không nhận thức
đúng về vai trò của kỹ năng tự nhận thức và định hướng nghề nghiệp đã dẫn đến việc
nhiều bạn không hiểu được mình là ai, không thể chọn đúng trường, đúng nghề phù hợp.
Có thể nói việc xác định đúng định hướng nghề nghiệp tương lai của học sinh
THPT là việc vô cùng quan trọng. Để mỗi học sinh có sự định hướng đúng đắn nhất về
nghề nghiệp trong tương lai cần phải có sự chung tay hỗ trợ của các lực lượng giáo dục
trong nhà trường, sự hỗ trợ từ phía cha mẹ học sinh nhưng quan trọng nhất là kỹ năng tự
nhận thức – bởi đây mới là yếu tố quyết định sự thành công của nghề nghiệp trong tương
lai. Thày cô giáo, cha mẹ, bạn bè là những nhân tố hỗ trợ cho sự tự nhận thức của bản
thân mỗi học sinh được đúng đắn hơn và giúp cho các em nhận thức đúng xu thế của xã
hội và sự phù hợp với năng lực của bản thân mình.
Xuất phát từ yêu cầu về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo định
hướng phát triển các năng lực và phẩm chất của học sinh, tăng cường giáo dục kỹ năng
sống cho học sinh để đáp ứng được các đòi hỏi cần thiết cho cuộc sống đặc biệt phục vụ
cho quá trình định hướng nghề nghiệp phù hợp với bản thân và xu hướng xã hội, tôi đã
mạnh dạn lựa chọn vấn đề này để nghiên cứu.
2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến
2.1.Cơ sở lý luận của việc giáo dục kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề
nghiệp
2.1.1.Kỹ năng sống
2.1.1.1. Quan niệm về kỹ năng sống
Theo quan niệm chung nhất, kĩ năng sống bao gồm một loạt các kỹ năng cụ thể,
cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Bản chất của kỹ năng sống là kỹ năng
tự quản lý bản thân và kỹ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập
và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kỹ năng sống là khả năng làm chủ bản thân của mỗi
4
người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó
tích cực trước các tình huống của cuộc sống.
Có nhiều tên gọi khác nhau của kỹ năng sống; các kỹ năng sống không tự nhiên có
được mà phải hình thành dần trong quá trình học tập, lĩnh hội và rèn luyện trong cuộc
sống. Quá trình hình thành kỹ năng sống diễn ra cả trong và ngoài hệ thống giáo dục.
2.1.1.2. Vai trò của việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong nhà trường phổ
thông
Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trong nhà trường phổ thông là xu thế chung
của nhiều nước trên thế giới, là yêu cầu cấp thiết đối với thế hệ trẻ, góp phần thực hiện
yêu cầu của đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay ở nước ta, thúc đẩy sự phát triển của cá
nhân và xã hội.
2.1.2. Kỹ năng tự nhận thức
2.1.2.1. Quan niệm về kỹ năng tự nhận thức
Kỹ năng tự nhận thức là một trong 21 kỹ năng sống cần có của học sinh THPT, là
một kĩ năng sống rất cơ bản của con người.
Tự nhận thức là tự nhìn nhận, tự đánh giá về bản thân.
Mỗi người đều có bản sắc riêng, với những tiềm năng, tình cảm, sở thích, thói
quen, điểm mạnh, điểm yếu riêng, không ai giống nhau hoàn toàn. Lứa tuổi học sinh
THPT cũng vậy, các em có những điểm đáng tự hào, hài lòng về mình và có những điểm
còn hạn chế, cần cố gắng rèn luyện thêm.
Kỹ năng tự nhận thức là khả năng của con người hiểu về chính bản thân mình như
cơ thể, tư tưởng, các mối quan hệ xã hội của bản thân; biết nhìn nhận, đánh giá đúng về
khả năng, thái độ, hành vi, việc làm, sở thích, thói quen, điểm mạnh, điểm yếu,…của bản
thân mình; quan tâm và luôn ý thức được mình đang làm gì, kể cả nhận ra lúc bản thân
đang cảm thấy căng thẳng.
2.1.2.2. Vai trò của kỹ năng tự nhận thức
Tự nhận thức về bản thân là một kỹ năng sống rất cơ bản của con người. Có hiểu
đúng về mình, con người mới có những quyết định, những lựa chọn đúng đắn, phù hợp
với khả năng của bản thân; mới giao tiếp và ứng xử phù hợp với những người xung
quanh. Đánh giá quá cao hoặc quá thấp bản thân mình đều có thể dẫn con người đến
những sai lầm, thất bại trong cuộc sống. Như TS. Joyce Brothers đã nói “Nhận thức về
bản thân của một người là cơ sở nhân cách của người đó. Nó ảnh hưởng đến mọi phương
diện đời sống của con người: khả năng học hỏi, khả năng trưởng thành và thay đổi, sự
nghiệp và bạn đời. Không quá đáng khi nói rằng, nhận thức đúng về bản thân là sự chuẩn
bị khả dĩ và tốt nhất cho những thành công trong cuộc sống”. Đặc biệt với lứa tuổi THPT,
việc giáo dục kỹ năng tự nhận thức đóng vai trò hết sức quan trọng.
5
Thứ nhất, xã hội ngày nay ngày càng phát triển, kéo theo sự bùng nổ của khoa học
công nghệ với rất nhiều tiện ích hiện đại cùng với những cám dỗ, những nguy cơ không
lành mạnh đã ảnh hưởng không nhỏ tới thế hệ trẻ hiện nay. Nhiều thanh niên, học sinh
thiếu kỹ năng cần thiết và không biết mình là ai, mình có khả năng gì, từ đó không đặt ra
được mục tiêu phấn đấu của bản thân. Do đó, một trong những nhu cầu và là yêu cầu
quan trọng đối với học sinh THPT là được trang bị những kỹ năng cần thiết nhất là kỹ
năng tự nhận thức để xác định đúng nhu cầu bản thân và lựa chọn cách sống tích cực.
Thứ hai, lứa tuổi học sinh THPT là những chủ nhân tương lai của đất nước, là
những người sẽ quyết định sự phát triển của đất nước trong những năm tới. Đồng thời
đây là lứa tuổi nhạy cảm, có những thay đổi to lớn về tâm sinh lý và các mối quan hệ xã
hội. Đặc biệt là trong bối cảnh hội nhập quốc tế và cơ chế thị trường hiện nay, thế hệ trẻ
thường xuyên chịu tác động đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực, luôn được đặt
vào hoàn cảnh phải lựa chọn những giá trị sống, phải đương đầu với những khó khăn,
thách thức, những áp lực tiêu cực. Do đó trang bị kỹ năng tự nhận thức là một yêu cầu
cần thiết để các bạn nhận thức đúng giá trị của bản thân mình nhằm phát huy điểm mạnh,
khắc phục hạn chế tự điều chỉnh chính bản thân thích ứng với sự thay đổi của thời đại để
ngày càng tiến bộ.
Thứ ba, có nhận thức đúng về những điểm mạnh, điểm yếu, sở thích và đam mê
của mình, các bạn học sinh mới có thể định hướng đúng nghề nghiệp tương lai.
2.1.2.3. Quá trình hình thành kỹ năng tự nhận thức bản thân
2.1.2.3.1.Tự lắng nghe
Để tự nhận thức đúng về bản thân, mỗi học sinh phải biết tự suy ngẫm và tự sự với
chính mình để đưa ra những nhận định về ưu điểm, nhược điểm, nhu cầu, sở thích,
nguyện vọng, mong muốn, cảm xúc… của chính mình.Đồng thời phải biết lắng nghe
người khác một cách tích cực và có tính chọn lọc. Người lắng nghe tốt luôn có thái độ tôn
trọng, cầu tiến, chấp nhận những phản hồi của người khác thể hiện sự sẵn sàng không
ngừng học hỏi. Điều này sẽ giúp bạn có nhiều cơ hội để phát triển trong tương lai.
2.1.2.3.2.Tự bộc lộ chính mình
Tự bộc lộ chính mình là tham gia các hoạt động tương tác với mọi người xung
quanh, là quá trình tự trải nghiệm của bản thân trong học tập, rèn luyện, tham gia các
hoạt động của gia đình, nhà trường và ngoài xã hội. Điều này sẽ giúp các bạn tích lũy
được những kinh nghiệm sống, thấy được điểm mạnh, điểm yếu cũng như bồi đắp đam
mê của bản thân mình trong các hoạt động đó; giúp người khác hiểu rõ hơn về chính bạn,
đồng thời họ cũng sẽ chỉ ra những khía cạnh tích cực cũng như mặt hạn chế mà bạn chưa
nhìn thấy về bản thân mình qua đó sẽ điều chỉnh thái độ và hành vi cho phù hợp.
2.1.2.3.3. Tiến trình
Hình thành kỹ năng tự nhận thức không thể trong “ngày một, ngày hai” mà đòi hỏi
phải có cả quá trình: nhận thức – hình thành thái độ – thay đổi hành vi. Đây là một qua
6
trình mà mỗi yếu tố có thể là khởi đầu của một chu trình mới. Điều đó có nghĩa là có thể
từ thay đổi thái độ dẫn đến mong muốn thay đổi nhận thức và hành vi, hoặc thay đổi hành
vi tạo nên sự thay đổi nhận thức và thái độ.
2.1.2.3.4. Thay đổi hành vi
Mục đích cao nhất của việc hình thành kỹ năng tự nhận thức là giúp mỗi người
thay đổi hành vi theo hướng tích cực, thúc đẩy sự thay đổi hay định hướng lại các giá trị,
thái độ và hành động của mình. Thay đổi hành vi, thái độ và giá trị ở từng con người là
một quá trình khó khăn, không đồng thời. Vì vậy, để hình thành kỹ năng tự nhận thức
hiệu quả cần kiên trì chờ đợi và tổ chức các hoạt động liên tục để học sinh duy trì hành vi
mới và có thói quen mới, tạo động lực cho học sinh điều chỉnh hoặc thay đổi giá trị, thái
độ và những hành vi trước đó, thích nghi, chấp nhận các giá trị, thái độ và hành vi mới.
2.1.2.3.5. Thời gian – môi trường giáo dục
Việc hình thành kỹ năng tự nhận thức cần thực hiện ở mọi lúc, mọi nơi và thực
hiện càng sớm càng tốt. Giáo dục kỹ năng tự nhận thức được thực hiện trong gia đình,
trong nhà trường và cộng đồng.
2.1.3. Định hướng nghề nghiệp
2.1.3.1. Quan niệm về định hướng nghề nghiệp
Định hướng nghề nghiệp là hệ thống những biện pháp dựa trên cơ sở tâm lý học,
sinh lý học, y học và nhiều lĩnh vực khoa học khác để học sinh chọn nghề thỏa mãn nhu
cầu của xã hội, đồng thời thỏa mãn tối đa nguyện vọng, thích hợp với những năng lực, sở
trường và tâm sinh lý của cá nhân nhằm phục vụ mục đích phân bổ và sử dụng hợp lý có
hiệu quả lực lượng lao động dự trữ có sẵn của đất nước.
2.1.3.2. Vai trò của định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT
Định hướng nghề nghiệp đồng thời là định hướng tương lai, là khâu đầu tiên và
quan trọng nhất trong quá trình lập nghiệp của bản thân mỗi người, là một trong những
đòi hỏi cấp thiết đối với lứa tuổi học sinh THPT. Định hướng nghề nghiệp tốt sẽ giúp
phân bổ nguồn nhân lực một cách hiệu quả, giúp giảm tải tình trạng thất nghiệp như hiện
nay, giúp phát huy tối đa năng lực và phẩm chất của người lao động, phù hợp với yêu cầu
phát triển kinh tế – xã hội của đất nước, của địa phương, đáp ứng nhu cầu nâng cao chất
lượng đào tạo nguồn nhân lực quốc gia, hội nhập khu vực và quốc tế. Muốn định hướng
nghề nghiệp tốt ngoài các nhân tố ảnh hưởng mang tính khách quan thì yếu tố chủ quan
giữ vai trò đặc biệt quan trọng, đó là mỗi học sinh phải tự nhận thức đúng về bản thân
mình. Nói cách khác, hình thành kỹ năng tự nhận thức là một yêu cầu thiết yếu đối với
bản thân mỗi học sinh THPT để giúp các bạn nhận ra được các giá trị sống, thông qua đó
các bạn có thể định hướng nghề nghiệp một cách đúng đắn.
Định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT tốt sẽ góp phần thực hiện đề án
“Giáo dục hướng nghiệp và định hướng phân luồng học sinh trong giáo dục phổ thông
giai đoạn 2018 – 2025”.
7
2.2. Một số giải pháp giáo dục kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề
nghiệp cho học sinh THPT Mỹ Lộc
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về giáo dục, hình thành kỹ năng tự
nhận thức góp phần định hướng nghề nghiệp của học sinh THPT Mỹ Lộc, tôi đề xuất tới
nhà trường và bản thân đã tham gia thực hiện các nhóm giải pháp sau đây:
| NHÓM GIẢI PHÁP TỰ TRẢI NGHIỆM THÔNG QUA CÁC HOẠT ĐỘNG GIÁO DỤC |
| Hoạt động giữa Cha mẹ HS và HS Học tập các môn văn hóa Học nghề Kỹ |
| NHÓM GIẢI PHÁP TỰ TRẢI NGHIỆM NGHỀ |
| Trải nghiệm lao động thực sự Tham quan làng nghề, cơ sở sản xuất kinh doanh Cha mẹ đối với học sinh Học sinh đối với cha mẹ c |
Hoạt
động
giữa nhà
trường
và HS
Đóng
vai
Tham gia
trải
nghiệm
qua hoạt
động GD
ngoài giờ
lên lớp
năng tự nhận thứĐịnh hướng nghề nghiệp
Sơ đồ nhóm giải pháp giáo dục kỹ năng tự nhận thức góp phần
định hướng nghề nghiệp cho học sinh THPT Mỹ Lộc
8
2.2.1. Nhóm giải pháp tự trải nghiệm thông qua tham gia các hoạt động giáo dục để
giáo dục kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề nghiệp
Kỹ năng tự nhận thức vừa mang tính xã hội vừa mang tính cá nhân. Vì vậy, việc
giáo dục kỹ năng tự nhận thức cho học sinh THPT là một yêu cầu cấp thiết, phải được
thực hiện thường xuyên trong quá trình học tập, lĩnh hội, rèn luyện trong suốt cả cuộc
đời. Việc giáo dục kỹ năng tự nhận thức diễn ra cả trong và ngoài hệ thống giáo dục.
Việc giáo dục kỹ năng tự nhận thức cần thực hiện ở mọi lúc mọi nơi (Nhà trường, gia
đình, xã hội) và sự tham gia của các lực lượng xã hội (Thày cô giáo, cha mẹ, bạn bè, các
tổ chức đoàn thể trong và ngoài nhà trường) và đặc biệt là quá trình tự trải nghiệm bản
thân học sinh.
2.2.1.1. Giáo dục kỹ năng tự nhận thức trên cơ sở tự trải nghiệm khi tham gia các hoạt
động giáo dục của nhà trường
Hiện nay, việc giáo dục kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề nghiệp ở
trường THPT chưa được tách thành một môn học riêng mà thường được lồng ghép, tích
hợp qua các môn học trên lớp, qua các hoạt động giáo dục hướng nghiệp, hoạt động
ngoài giờ lên lớp, qua các buổi sinh hoạt lớp, các buổi sinh hoạt đoàn. Vì vậy, cơ hội để
giáo dục hướng dẫn học sinh thực hiện trải nghiệm quá trình hình thành kỹ năng tự nhận
thức bản thân rất đa dạng.
2.2.1.1.1. Giáo dục kỹ năng tự nhận thức thông qua trải nghiệm bản thân học sinh khi
học tập các môn học văn hóa trong nhà trường
| HỌC TẬP CÁC MÔN VĂN HÓA |
| CÁC MÔN TÁC ĐỘNG TRỰC TIẾP CÁC MÔN KHÁC GDCD LỚP 10,11,12 ĐỊA LÝ LỚP 12 CÔNG NGHỆ LỚP 10 SINH HỌC LỚP 11 PHIẾU ĐỊNH HƯỚNG |
ĐÁNH GIÁ CHUNG
9
Mục tiêu:
Thông qua việc học tập các môn học trên lớp với các phương pháp học tập tích
cực, trên nền tảng kiến thức khoa học được lĩnh hội, học sinh dần nhận thức được điểm
mạnh, điểm yếu của bản thân từ đó sẽ có biện pháp phát huy điểm mạnh, khắc phục
những điểm yếu góp phần định hướng nghề nghiệp thực hiện ước mơ của bản thân mình.
Cách thức tiến hành:
Hướng dẫn học sinh chủ động tích cực học tập các môn văn hóa trong nhà trường
phổ thông từ lớp 10 đến lớp 12
Tôi cùng trao đổi với giáo viên giảng dạy mỗi bộ môn có liên quan xây dựng
phiếu định hướng kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề nghiệp thông qua
nghiên cứu nội dung các bài học. Phiếu định hướng này được học sinh hoàn thiện trong
quá trình học tập tiếp cận kiến thức khoa học.
Thứ nhất, thông qua môn Giáo dục công dân
Bộ môn giáo dục công dân có rất nhiều địa chỉ để tích hợp kỹ năng tự nhận thức
bản thân từ đó góp phần định hướng nghề nghiệp. Môn GDCD là môn học đề cập và giải
quyết một cách toàn diện hệ thống tri thức cơ bản, cần thiết của một công dân Việt Nam
trong thời đại mới bao hàm từ những cái gần gũi thiết thực trong đời thường cá nhân,
công dân, gia đình, xã hội… đến những vấn đề lớn hơn như quốc gia, nhân loại; vừa
mang tính lí luận vừa mang tính thực tiễn đồng thời mang tính định hướng sâu sắc. Vì
vậy học tập, nghiên cứu bộ môn này sẽ giúp học sinh có cái nhìn đúng đắn hơn về bản
thân mình trong mối tương quan với cộng đồng, phù hợp với luật pháp Việt Nam và quốc
tế.
Cụ thể:
Đối với chương trình lớp 10, trên cơ sở học sinh được hình thành thế giới quan và
phương pháp luận cùng với những chuẩn mực đạo đức tiến bộ của xã hội từ đó các bạn
có cách nhìn nhận và tự điều chỉnh hành vi của mình cho phù hợp với những quan niệm,
những chuẩn mực đạo đức tiến bộ của xã hội.
Qua toàn bộ nội dung kiến thức lớp 10, bản thân tôi và cô giáo Nguyễn Thị Hằng đã xây
dựng phiếu định hướng nhận thức bản thân sau khi học xong bài 16 và tiết học thực hành,
ngoại khóa cuối năm học. Chúng tôi đã lập thành hai phiếu: một phiếu tự đánh giá về bản
thân và một phiếu do các bạn trong lớp đánh giá về mình (thông qua tổ chức trò chơi:
Sơ đồ giải pháp giáo dục kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng nghề nghiệp
thông qua học tập các môn học văn hóa trong nhà trường.
10
NHẬN THỨC VỀ BẢN THÂN) để học sinh có thể nhận thức đúng đắn hơn về bản thân,
từ đó điều chỉnh hành vi và định hướng nghề nghiệp.
PHIẾU ĐÁNH GIÁ CỦA CÁC BẠN VỀ BẢN THÂN
| Bài học | Điểm mạnh của bạn | Điểm yếu của bạn |
| Bài 16. Tự hoàn thiện bản thân |
PHIẾU ĐỊNH HƯỚNG TỰ NHẬN THỨC BẢN THÂN GÓP PHẦN ĐỊNH HƯỚNG
NGHỀ NGHIỆP MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 10
| Bài học | Nội dung kiến thức lĩnh hội | Điểm mạnh của bạn | Điểm yếu của bạn | Điều chỉnh hành vi | Định hướng nghề nghiệp |
| Bài 16. Tự hoàn thiện bản thân |
Sau đó, chúng tôi tổ chức cho học sinh tự đối chiếu so sánh giữa hai phiếu để thấy
được điểm giống và khác nhau. Nhờ sự tự đánh giá và soi mình trong đánh giá của các
bạn mà nhiều học sinh đã nhận thức đúng hơn về bản thân mình và bắt đầu có sự điều
chỉnh thái độ hành vi và định hướng nghề nghiệp. Ví dụ, có học sinh xác định điểm mạnh
của mình là khả năng thuyết trình tốt và có thiên hướng lựa chọn ngành sư phạm nhưng
các bạn lại chỉ ra điểm yếu của học sinh đó là thiếu sự kiên nhẫn vì vậy bạn đã có kế
hoạch để rèn luyện tính kiên nhẫn để tiếp tục theo đuổi ước mơ.
Đối với chương trình lớp 11, học sinh được tìm hiểu các quy luật kinh tế cơ bản,
các thành phần kinh tế, cũng như tính tất yếu khách quan của quá trình công nghiệp hóa
hiện đại hóa đất nước và các chính sách của Đảng, của nhà nước. Trên cơ sở đó giúp học
sinh có thể xác định được phương hướng học tập, lựa chọn ngành, nghề hoặc các lĩnh vực
hoạt động khác khi ra trường; xác định được trách nhiệm của công dân đối với sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Cũng như khi học chương trình lớp 10, đối với chương trình lớp 11, tôi đã cùng với cô
Nguyễn Thị Hằng cũng xây dựng phiếu định hướng nghề nghiệp chủ yếu thông qua phần
Công dân với kinh tế
PHIẾU ĐỊNH HƯỚNG HÌNH THÀNH KỸ NĂNG TỰ NHẬN THỨC GÓP PHẦN
ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP ĐỐI VỚI HỌC SINH LỚP 11 THÔNG QUA BỘ
MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN
| Chương/ bài | Nội dung kiến thức lĩnh hội | Xu thế phát triển kinh tế ở địa phương | Các trung tâm kinh tế lớn trong nước | Định hướng nghề nghiệp |
11
| Công dân với kinh tế |
Thông qua phiếu định hướng nghề nghiệp trên, các học sinh phải thực hiện việc
tìm hiểu các làng nghề truyền thống ở địa phương, các vùng lân cận và xu thế phát triển
của các ngành nghề đó đồng thời phải tìm hiểu về các ngành nghề ở các trung tâm kinh tế
lớn của cả nước và xu thế phát triển của thời đại.Qua đó, các em học sinh đã bước đầu
hình thành được định hướng nghề nghiệp trong tương lai phù hợp với bản thân, gia đình,
quê hương, đất nước và thời đại. Ví dụ: Một số đã có ý định học nghề và phát triển chính
ngành nghề tại địa phương mình, ngành nghề truyền thống của gia đình. Bên cạnh đó
nhiều bạn có xu hướng theo học các trường đại học và có ý định làm việc tại các trung
tâm kinh tế lớn trong nước: Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng,…
Đối với chương trình lớp 12, trên cơ sở kiến thức được lĩnh hội những hiểu biết cơ
bản về bản chất, vai trò và nội dung của pháp luật trong một số lĩnh vực của đời sống xã
hội giúp học sinh có thể chủ động, tự giác điều chỉnh hành vi của cá nhân và đánh giá
được hành vi của người khác theo quyền và nghĩa vụ của công dân trong giai đoạn xây
dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Từ đó, học sinh có những nhận
thức đúng đắn về bản thân và định hướng nghề nghiệp phù hợp với quy định của pháp
luật
PHIẾU ĐỊNH HƯỚNG TỰ NHẬN THỨC BẢN THÂN GÓP PHẦN ĐỊNH HƯỚNG
NGHỀ NGHIỆP THÔNG QUA MÔN GIÁO DỤC CÔNG DÂN LỚP 12
| Nội dung | Kiến thức lĩnh hội | Tự nhận thức bản thân | Điều chỉnh hành vi | Định hướng nghề nghiệp |
| Phần công dân với pháp luật |
Qua phiếu định hướng hoạt động học tập môn giáo dục công dân, tôi thấy các em
học sinh đã nhận thức được vai trò quan trọng của pháp luật đối với nhà nước, đối với
bản thân, là công cụ hữu hiệu để nhà nước quản lý xã hội đồng thời là phương tiện để
công dân thực hiện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình. Từ đó, học sinh lớp 12
có thể tự nhận thức, tự đều chỉnh hành vi góp phần định hướng nghề nghiệp phù hợp với
những quy định của pháp luật, lựa chọn những ngành nghề, những lĩnh vực mà pháp luật
không cấm.
Thứ hai, thông qua bộ môn sinh học lớp 11:
Bên cạnh rất nhiều nội dung hữu ích giúp học sinh lĩnh hội tri thức khoa học và
hình thành các kỹ năng cần thiết thì nội dung chương III phần B – Sinh trưởng và phát
triển ở động vật và chương IV phần B – Sinh sản ở động vật đóng vai trò đặc biệt
quan trọng trong giáo dục kỹ năng biết tự chăm sóc và bảo vệ bản thân và kỹ năng tự
nhận thức (về bản thân cơ thể mình cũng như biện pháp để nâng cao thể trạng cũng như
12
bảo vệ chính sức khỏe của bản thân) qua đó đảm bảo được cơ sở cần thiết để định hướng
nghề nghiệp cũng như thực hiện được ước mơ của bản thân mình bởi vì “có sức khỏe sẽ
có tất cả, không có sức khỏe là không có gì”.
Để học sinh có thể tiếp cận được các kỹ năng này qua nội dung kiến thức trên thì
tôi đã trao đổi với các cô giáo bộ môn sinh học lớp 11 của trường THPT Mỹ Lộc đó là cô
Lê Thị Thanh Hương, cô Ngô Thị Mỹ Hằng và cô Vũ Thị Nga Qua trao đổi, các cô đã
đồng ý với cách làm mà tôi đề xuất và tiến hành triển khai đối với toàn bộ học sinh khối
11 từ năm học 2017 – 2018 ở trường THPT Mỹ Lộc.
PHIẾU ĐỊNH HƯỚNG KỸ NĂNG TỰ NHẬN THỨC GÓP PHẦN ĐỊNH HƯỚNG
NGHỀ NGHIỆP THÔNG QUA BỘ MÔN SINH HỌC LỚP 11
| Bài học | Nội dung kiến thức lĩnh hội | Tự nhận thức bản thân | Điều chỉnh hành vi | Định hướng nghề nghiệp |
| Bài 38 và 39. Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển. | ||||
| Bài 47. Điều khiển sinh sản ở động vật và sinh đẻ có kế hoạch. |
Sau khi học xong bài 38, 39. Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát triển
ở động vật và bài 47. Điều khiển sinh sản ở động vật và sinh đẻ có kế hoạch ở người, với
các phương pháp dạy học tích cực trong đó học sinh là chủ thể nghiên cứu và lĩnh hội
kiến thức, hầu hết học sinh đã hiểu rõ hơn về cấu tạo cơ thể của mình cũng như sự thay
đổi về tâm sinh lý của lứa tuổi THPT, hiểu rõ về các nhân tố ảnh hưởng đến sự sinh
trưởng và phát triển của bản thân. Bên cạnh các nhân tố bên trong như yếu tố di truyền và
các hooc – môn tăng trưởng thì các nhân tố bên ngoài như thức ăn, nhiệt độ, ánh sáng,
thói quen vận động sinh hoạt góp phần không nhỏ vào đến sự sinh trưởng và phát triển
của động vật nói chung và con người nói riêng. Hiểu được điều đó, bản thân học sinh đã
nhận thức được sự thay đổi cơ thể của mình đến tuổi dậy thì, cũng như cách thức chăm
sóc bản thân mình (chế độ dinh dưỡng hợp lý, tăng cường luyện tập thể dục thể thao) để
đạt được chiểu cao tối ưu cũng như đảm bảo sức khỏe và biết cách bảo vệ bản thân
(phòng tránh quan hệ tình dục trước hôn nhân, các biện pháp tránh thai an toàn, không sử
dụng các chất kích thích, các chất gây nghiện) để có thể học tập tham gia hoạt động cộng
đồng, định hướng cho nghề nghiệp tương lai. Nhiều học sinh xác định được ưu thế về sức
khỏe, chiều cao, dáng vẻ bên ngoài của mình phù hợp với các ngành nghề ưu thế có liên
quan như: thể dục thể thao, diễn viên, công an, quân đội. Một số em khác khi tìm hiểu về
thực trạng của sự sinh trưởng và phát triển của động vật đã có khát vọng mong muốn tìm
13
hiểu sâu hơn nữa để phát triển nghề chăn nuôi ở chính gia đình mình. Một số khác lại mơ
ước thành chuyên gia tư vấn dinh dưỡng để góp phần cải thiện giống nòi Việt Nam.
Thứ ba, với môn công nghệ lớp 10:
Công nghệ lớp 10 là môn học có nhiều ưu thế để các em học sinh có thể tìm hiểu
và trải nghiệm để nhận thức sâu sắc hơn về bản thân mình, tạo dựng những cơ sở cần
thiết cho sự lựa chọn ngành nghề trong tương lai. Đây là môn học thuộc lĩnh vực khoa
học ứng dụng, nghiên cứu việc vận dụng các quy luật tự nhiên và các nguyên lí khoa học
nhằm đáp ứng các nhu cầu vật chất và tinh thần ngày càng cao của con người. Chương
trình công nghệ lớp 10 giúp các bạn học sinh làm quen với một số ứng dụng của công
nghệ sinh học, hóa học, kinh tế học… trong các lĩnh vực sản xuất nông nghiệp, lâm
nghiệp, ngư nghiệp, bảo quản , chế biến sản phẩm sau thu hoạch và trong tạo lập doanh
nghiệp từ đó tác động đến niềm đam mê và sự định hướng nghề nghiệp trong tương lai.
Xác định vấn đề đó, tôi cũng đã gặp gỡ và trao đổi với cô Vũ Thị Thu Quế – giáo viên
trực tiếp giảng dạy môn công nghệ lớp 10 và nhận được sự ủng hộ tích cực từ cô và toàn
bộ các bạn học sinh khối lớp 10 từ năm học 2017 – 2018.
PHIẾU ĐỊNH HƯỚNG KỸ NĂNG TỰ NHẬN THỨC GÓP PHẦN
ĐỊNH HƯỚNG NGHỀ NGHIỆP QUA MÔN CÔNG NGHỆ LỚP 10
| Chương, bài | Nội dung kiến thức lĩnh hội | Bạn hứng thú với lĩnh vực nào | Bạn có khả năng thực hành tốt nội dung nào | Triển vọng của lĩnh vực đó trong xã hội hiện nay. | Định hướng nghề nghiệp của bạn trong tương lai |
| Phần sản xuất nông lâm ngư nghiệp. | |||||
| Phần bảo quản chế biến các sản nông lâm ngư nghiệp. | |||||
| Phần tạo lập doanh nghiệp. |
Qua thống kê và trao đổi trực tiếp với cô giáo bộ môn và các em học sinh sau khi
hoàn thành nhiệm vụ học tập và phiếu định hướng, tôi nhận thất mặc dù là lớp đầu cấp
nhưng với sự định hướng trong quá trình học tập và nội dung chương trình gần gũi với
thực tế, nên học sinh đã xác định được nội dung kiến thức và kỹ năng của bộ môn. Đa số
các em đã nắm bắt một cách cơ bản nhất về đặc điểm của các lĩnh vực kinh tế, các
phương pháp để nâng cao năng suất lao động, tạo ra sản phẩm có chất lượng, phục vụ thị
trường. Nhiều em đã thực sự hứng thú say mê và có khả năng thực hành tốt một số lĩnh
vực. Các em đã bước đầu nhận thức đúng về đam mê cũng như các ưu thế của mình qua
14
học tập và trải nghiệm môn công nghệ trên thực tế.Ví dụ: Một số em đã biết vận dụng các
kiến thức để ngâm, ủ hạt giống, cải tạo đất ở gia đình mình, số khác đã nghĩ đến sáng
kiến trồng rau sạch để kinh doanh; chế biến các loại siro, làm bánh, làm sữa chua; sữa
đậu nành, các loại sữa từ rau, củ quả (ngô, bí ngô, gạo, khoai lang…) chiết xuất dầu
dừa… để phục vụ bản thân và bán ra thị trường theo hình thức khởi nghiệp tầm vi mô.
Một số học sinh đã nhận thức nông, lâm ngư nghiệp là một lĩnh vực nhiều tiềm năng
được nhà nước quan tâm và gia đình có điều kiện để phát triển nên đã lựa chọn lĩnh vực
này làm định hướng nghề nghiệp cho bản thân với ước mơ làm đầu bếp giỏi, làm kỹ sư
nông nghiệp đem công nghệ mới về xây dựng mô hình nông thôn mới ở địa phương;
hoặc trở thành một doanh nhân…; Đặc biệt với các học sinh có lực học trung bình, hoặc
trung bình yếu, kết hợp với nghề nghiệp truyền thống gia đình, các em đã có những dự
định trong tương lai như đi học nghề nấu ăn, nghề chế biến lâm sản, thủy sản, hoặc sau
này sẽ dùng kiến thức đã học trong môn công nghệ để tham gia sản xuất tại địa phương
mình với mô hình tự kinh doanh trên quy mô nhỏ, hình thành các doanh nghiệp nhỏ. Khi
được hỏi “các em có dừng lại ở mục tiêu này không?” thì hầu hết các em đều cho rằng đó
mới chỉ là bước khởi đầu. Trong quá trình học tập và sau này ra trường các em vừa tiếp
tục học tập để cập nhật các công nghệ hiện đại vừa tích lũy kinh nghiệm trong thực tế để
phát triển, tránh tụt hậu so với bạn bè và xã hội.
Như vậy, thông qua các bài học này, các em đã bắt đầu nhận thức bản thân mình đúng
đắn hơn, biết được mình có khả năng thực tế nào chứ không chỉ dừng lại ở sách vở, kiểm
chứng được những hứng thú của mình đối với các hoạt động thực tiễn và quan trọng hơn,
nhiều học sinh đã có định hướng nghề nghiệp đúng đắn cho mình mà không nhất thiết
phải thông qua con đường đại học.
Thứ tư, với môn Địa lí lớp 12:
Môn Địa lí cũng là một môn học đề cập đến nhiều vấn đề liên quan tới việc làm và
định hướng nghề nghiệp, nhận thấy điều đó, tôi đã gặp gỡ và trao đổi với các cô trong
nhóm Địa lí của nhà trường (cô Phạm Thị Thu Quế, cô Đinh Thị Phương Lan, cô Vũ Thị
Hảo). Trong đó, cô Đinh Thị Phương Lan đã có sáng kiến kinh nghiệm về “Hướng
nghiệp cho học sinh khối 12 – trường THPT Mỹ Lộc trong giai đoạn hiện nay khi dạy bài
17: Lao động và việc làm” năm học 2015-2016 đã được Hội đồng khoa học sở Giáo dục
và Đào tạo Nam Định đánh giá cao. Đây là môn học vừa thuộc lĩnh vực khoa học xã hội (
Địa lí kinh tế – xã hội) vừa thuộc lĩnh vực khoa học tự nhiên (Địa lí tự nhiên), từ đó giúp
học sinh nắm được những đặc điểm tổng quát của khoa học Địa lý, các ngành nghề có
liên quan đến địa lý, khả năng ứng dụng kiến thức địa lý trong đời sống; đồng thời, củng
cố và mở rộng nền tảng tri thức, kỹ năng phổ thông cốt lõi đã được hình thành ở giai
đoạn giáo dục cơ bản, tạo cơ sở vững chắc giúp học sinh tiếp tục theo học các ngành
thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn và tạo điều kiện thuận lợi để người học hình
thành kỹ năng tự nhận thức góp phần định hướng đúng trong việc lựa chọn một số ngành
nghề liên quan.Qua trao đổi, và được sự đồng ý của nhà trường, các cô đã cùng với tôi
Xem bản đầy đủ trên google drive: TẠI ĐÂY
Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education
Hoặc xem nhiều SKKN hơn tại: Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT
Hoặc xem thêm các tài liệu khác của môn hóa