SKKN Xây dựng bộ thiết bị trò chơi Vui học môn Lịch sử và Địa lý với chủ đề Thành phố Nam Định trong trái tim tôi
Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education
Hoặc xem nhiều SKKN hơn tại: Tổng hợp SKKN luận văn luận án O2 Education
Điều kiện hoàn cảnh tạo ra sáng kiến
Giáo dục chính là cơ sở để đánh giá được trình độ dân trí cũng như sự phát triển
của một quốc gia. Nền giáo dục Việt Nam đã trải qua nhiều cuộc cải cách từ năm 1950
đến nay. Theo đó, các bộ sách giáo khoa tiểu học cũng có nhiều lần sửa đổi, bổ sung.
Mục tiêu hướng đến phát triển giáo dục toàn diện cho học sinh. Từ đó, quan điểm giáo
dục, các phương pháp giảng dạy, hình thức học tập cũng thay đổi để phù hợp với
chương trình. Trải qua các cuộc cải cách giáo dục, nền giáo dục nước ta đã có những
thay đổi và đang từng bước hoàn thiện dần để hòa nhập với nền giáo dục của các nước
phát triển trên thế giới.
Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới 2018 được coi là bước chuyển
mình mạnh mẽ, thể hiện sự quyết tâm khoác lên một tấm áo mới cho nền giáo dục nước
nhà của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Chương trình cũng đã bám sát thực tiễn tình hình nền
giáo dục Việt Nam hiện nay; Kế thừa những thành tựu của nền giáo dục truyền thống
trong mấy chục năm qua và tiếp thu, học tập kinh nghiệm một số nước có nền giáo dục
phát triển trên thế giới. Đặc biệt chương trình đã chú trọng đến việc dạy học theo hướng
phát triển năng lực, phẩm chất của người học.
Trong chương trình GDPT tổng thể, Lịch sử và Địa lí ở tiểu học là môn học bắt
buộc, được tổ chức dạy học ở lớp 4, lớp 5. Môn học được xây dựng trên cơ sở kế thừa,
phát triển từ môn Tự nhiên và Xã hội các lớp 1, 2, 3 và là cơ sở để học môn Lịch sử và
Địa lí ở THCS; đồng thời góp phần đặt nền móng ban đầu cho giáo dục về khoa học xã
hội ở các cấp học trên.
Chương trình môn Lịch sử và Địa lí tiểu học gồm các mạch kiến thức, kĩ năng cơ
bản, thiết yếu về địa lí, lịch sử của địa phương, vùng miền, đất nước Việt Nam, các
nước láng giềng và một số nét cơ bản về địa lí, lịch sử thế giới. Nội dung chương trình
môn học này còn liên quan trực tiếp với nhiều môn học và các hoạt động giáo dục khác
như: Đạo đức, Tiếng Việt, Hoạt động trải nghiệm… giúp học sinh vận dụng tích hợp
4
kiến thức, kĩ năng của nhiều môn học và hoạt động giáo dục để giải quyết các vấn đề
trong học tập và đời sống, phù hợp với lứa tuổi.
Mảnh đất Thành Nam – phủ Thiên Trường xưa đã trải qua hơn 750 năm thành
lập. Đây là mảnh đất không những là cái nôi văn hóa đặc trưng của vùng Nam đồng
bằng Sông Hồng xưa mà còn là mảnh đất địa linh nhân kiệt, là nơi chứng kiến những
chiến công lẫy lừng của các đại anh hùng hào kiệt thời Trần. Trải qua bao thăng trầm
của lịch sử, thành phố Nam Định vẫn sừng sững như một bức tượng đài mang đậm hào
khí Đông A, là biểu tượng của một vùng đất học nổi tiếng. Nam Định là vùng đất du
lịch tâm linh, nơi chất chứa nhưng linh khí thiêng liêng của đất trời, nơi có nền văn hóa
ẩm thực với những món ăn đã trở thành đặc sản. Tất cả đã hội tụ về đây để tạo nên
những nét văn hóa đặc sắc của mảnh đất, con người Thành Nam.
Là những người làm giáo dục, chúng tôi đã nhận thức được tầm quan trọng của
việc đưa những kiến thức lịch sử – địa lý của thành phố Nam Định vào trong nhà
trường, nhằm giúp các em tiếp cận, hiểu biết rõ hơn về mảnh đất nơi mình sinh sống.
Đó cũng là một trong cách giáo dục học sinh của trường Tiểu học Trần Nhân Tông
chúng tôi để giúp các em hoàn thiện về những phẩm chất của một người công dân toàn
cầu.
Quan điểm giáo dục của chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 là dựa trên
những việc học sinh làm, thực hành để các em tiếp thu nội dung bài học. Và dạy học
trên thực tế địa phương cần có cái nhìn đúng đắn và sự chung tay vào cuộc của các cấp
mà đặc biệt là các thầy cô giáo trong nhà trường – những người trực tiếp giảng dạy cho
các em. Những giá trị lịch sử – văn hóa của mảnh đất Thành Nam cũng cần được gìn giữ
và lưu truyền cho thế hệ mai sau để hậu thế luôn tự hào và có trách nhiệm dựng xây,
bảo vệ truyền thống quê hương, đất nước. Trong bối cảnh cải cách giáo dục mạnh mẽ
như hiện nay thì việc xây dựng và sử dụng bộ thiết bị trò chơi trong các hoạt động dạy
và học các môn học nói chung, môn Lịch sử – Địa lý nói riêng càng trở nên cần thiết và
cấp bách.
5
Với mong muốn tạo ra các đồ dùng dạy học kích thích được hứng thú, khơi gợi ở
các em học sinh tình yêu đối với môn học, niềm tự hào về truyền thống, lịch sử địa
phương và mảnh đất Thành Nam, nhằm mang đến cho học sinh hình thức học tập mới
lạ và cũng là kênh để các quí thầy cô giáo tham khảo, bổ sung vào phương pháp dạy
học của mình. chúng tôi đã mạnh dạn thực hiện sáng kiến kinh nghiệm với đề tài Xây
dựng bộ thiết bị trò chơi “Vui học môn Lịch sử và Địa lý” với chủ đề “Thành phố
Nam Định trong trái tim tôi” .Đề tài chúng tôi thực hiện cũng là cách hiệu quả hóa cho
phương pháp dạy và học từ thực tế địa phương, làm cho những kiến thức vốn không xa
rời với các em nhưng chưa được các em chú ý đến sẽ trở nên sống động và dễ tiếp cận.
Chúng tôi cũng hi vọng rằng, đề tài này là một trang thông tin quảng bá cho hình ảnh
thành phố Nam Định trên bản đồ du lịch. Đặc biệt trong dịp kỉ niệm thành lập hơn 750
năm thành lập phủ Thiên Trường sắp tới, chúng tôi cũng mong đề tài của mình là tấm
lòng thành kính của những người con mảnh đất Thành Nam để tri ân tới các bậc đại anh
hùng hào kiệt qua các thời đại, góp phần phát triển sự nghiệp giáo dục của thành phố
nói riêng, của tỉnh Nam Định nói chung.
6
II. Mô tả các giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
Trường Tiểu học Trần Nhân Tông nằm trên khu đô thị Hòa Vượng – thành phố
Nam Định. Trường được thành lập năm 2018 theo đề án xây dựng trường chất lượng
cao của tỉnh. Năm học 2019 – 2020 là năm học đầu tiên nhà trường chính thức đi vào
hoạt động. Nhà trường rất tự hào khi được mang tên một vị vua anh minh, lỗi lạc, vị
Phật hoàng sáng lập ra Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử. Chính vì thế chúng tôi nhận thức
được vai trò, trách nhiệm của mình trong sự nghiệp giáo dục của tỉnh nhà.
Từ lâu, đồ dùng – thiết bị trong các hoạt động dạy – học có vai trò quan trọng và
đã khẳng định được tính hiệu quả khi sử dụng. Phòng Giáo dục và Đào tạo Thành phố
Nam Định đã phát động nhiều phong trào phát huy hiệu quả của đồ dùng trong dạy học
trong nhiều năm học và được các đơn vị nhiệt liệt hưởng ứng. Song cũng khá nhiều
những đồ dùng thiết bị không đạt chất lượng, tham gia mang tính cho có và đối phó.
Dưới góc độ nhà quản lý, giáo viên trực tiếp giảng dạy, chúng tôi nghiêm túc
nhận thức được tầm quan trọng của thiết bị – đồ dùng trong các hoạt động dạy và học .
Vì vậy đã nghiên cứu, xây dựng Bộ thiết bị trò chơi “Vui học môn Lịch sử – Địa lý”
để nâng cao chất lượng giảng dạy nói chung và giáo dục học sinh về thực tế lịch sử – địa
lý thành phố Nam Định nói riêng.
Trong quá trình nghiên cứu, thực hiện chúng tôi đã gặp một số thuận lợi và khó
khăn sau:
1. Thuận lợi
– Cơ sở vật chất khang trang, quy mô lớn, được trang bị các thiết bị hiện đại cho
công tác dạy và học: máy chiếu, bảng chống lóa, bộ bàn 2 chỗ ngồi, ghế 1 chỗ ngồi, bộ
đồ dùng các môn học… Có các phòng chức năng riêng biệt, tạo điều kiện thuận lợi cho
việc học tập của học sinh.
– Đội ngũ cán bộ giáo viên có trình độ chuyên môn giỏi, 100% giáo viên có trình
độ trên chuẩn. Các thầy cô giáo đều là những người có trách nhiệm; nhiệt tình, sáng tạo
7
trong các hoạt động chung và chuyên môn, nhanh nhạy khi tiếp cận những phương pháp
mới; mạnh dạn tiên phong trong các hoạt động chung của Phòng Giáo dục.
– Ban Giám hiệu nhà trường luôn quan tâm đến việc đổi mới phương pháp, hình
thức dạy học; tạo cơ hội và khuyến khíc giáo viên tìm tòi, áp dụng các phương pháp dạy
học tích cực để nâng cao hiệu quả giáo dục.
– Từ đầu năm học, nhà trường đã chú trọng và phát động phong trào làm đồ dùng
– thiết bị dạy học và đã có những sự tư vấn, quan tâm, hỗ trợ kịp thời cho giáo viên.
Trong đó, việc lên ý tưởng xây dựng cho bộ đồ dùng thiết bị phục vụ cho môn Lịch sử –
Địa lý liên quan đến địa phương được chúng tôi đặc biệt lưu tâm. Đặc biệt đối tượng sử
dụng chúng tôi hướng đến không chỉ là học sinh khối 4 – 5 mà còn là những em học
sinh khối lớp dưới.
– Đại đa số học sinh của trường đều rất ngoan ngoãn, hứng thú với việc đến
trường học tập. Một trong những điều các em yêu thích ngôi trường Trần Nhân Tông là
được tự do sáng tạo trong các hoạt động học tập và ngoài giờ lên lớp. Nắm bắt được đặc
điểm tâm lý lứa tuổi thích khám phá và tò mò, chúng tôi đã lên ý tưởng truyền tải nội
dung kiến thức bài học qua hình thức trò chơi và bộ đồ dùng – thiết bị Vui học môn
Lịch sử – Địa lý cũng được hình thành từ lý do đó.
– Mảnh đất Thành Nam là mảnh đất địa linh nhân kiệt, mang đậm bản sắc văn
hóa truyền thống của vùng Nam đồng bằng sông Hồng. Đây cũng là điều thuận lợi để
chúng tôi khai thác những giá trị lịch sử – văn hóa nơi đây để truyền tải cho học sinh.
– Trong phong trào làm đò dùng dạy học, không chỉ các giáo viên và học sinh
nhiệt tình tham gia mà còn được sự cộng tác tận tình của đông đảo phụ huynh học sinh
nhà trường.
– Có thể nói, các phong trào chung của trường Tiểu học Trần Nhân Tông đều có
sự đóng góp không nhỏ của các lực lượng khác ngoài nhà trường. Trong quá trình thực
hiện đề tài này, chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của các cấp lãnh đạo, các cơ
quan đoàn thể trên địa bàn Thành phố Nam Định.
8
2. Khó khăn
2.1. Về phía học sinh
– Thực tế từ nhiều năm trở lại đây, học sinh không mặn mà với những môn khoa
học xã hội, thậm chí trong nhiều năm, chất lượng thi tốt nghiệp THPT và các trường
Đại học, môn Lịch sử có số lượng học sinh đạt điểm dưới trung bình ở mức cao nhất.
Những kiến thức về Lịch sử – Địa lý của các em khá thiếu thốn. Nắm bắt được điều đó,
chương trình cũng đã tích hợp nhiều nội dung kiến thức lịch sử – địa lý của địa phương
vào môn học, để các em có cơ hội tìm hiểu những kiến thức lịch sử – địa lý tại địa
phương mình sinh sống.
– Trong giáo dục phổ thông ở nước ta sự gắn bó giữa “học” và “hành”, giữa lý
thuyết và thực tiễn, giữa bài học và sự liên hệ với đời sống – xã hội… chưa thật sự được
quan tâm đúng mức. Vì vậy, phần lớn học sinh đều bỡ ngỡ trước các tình huống, sự
kiện thực tế, đặc biệt là những vấn đề môi trường nóng bỏng của địa phương, hoặc
không biết đến những giá trị di sản thiên nhiên, lịch sử, văn hóa mà địa phương mình
có… Học sinh càng ít cơ hội được hình thành và rèn luyện kỹ năng phân tích, giải quyết
những vấn đề thực tế, kể cả kỹ năng sống.
– Vì năm đầu tiên đi vào hoạt động, các học sinh từ khối 2 đến khối 5 đến từ
nhiều trường khác nhau nên cán bộ, giáo viên mất nhiều thời gian để rèn nề nếp trong
hoạt động và học tập để tạo nên văn hóa của học sinh trường Trần Nhân Tông.
– Đối tượng học sinh có sự phân hóa (trình độ, lứa tuổi) nên khó khăn trong việc
xây dựng nội dung, câu hỏi.
– Đa số học sinh chưa chú ý đến những kiến thức về lịch sử – địa lý của địa
phương nên khi được hỏi các em tỏ ra khá lạ lẫm.
– Học sinh chưa được thực hành nhiều với bộ đồ dùng phục vụ cho việc học
– Đa số đồ dùng của học sinh là do phụ huynh giúp đỡ nên chưa tạo ra màu sắc
riêng.
– Nhiều đồ dùng – thiết bị chưa có tính ứng dụng cao.
9
2.2. Về phía cán bộ – giáo viên
– Giáo viên chưa có kiến thức lịch sử – địa lý địa phương chuyên sâu nên mất
nhiều thời gian nghiên cứu, tìm hiểu.
– Chưa thật sự quan tâm, dành nhiều thời gian cho việc dạy Lịch sử và Địa lý, đặc
biệt là Lịch sử và Địa lý địa phương.
– Chưa có tài liệu thống nhất chung về những nội dung liên quan đến Lịch sử và
Địa lý địa phương cần cung cấp cho học sinh.
– Thiết bị dạy học môn Lịch sử và Địa lí là các nguồn tư liệu phong phú, cụ thể,
sinh động, giàu hình ảnh và giàu sức thuyết phục, không chỉ nhằm minh hoạ bài giảng
của giáo viên mà còn hỗ trợ giáo viên tổ chức các hoạt động học tập, tự tìm tòi tri thức
lịch sử, địa lí của học sinh một cách tích cực, sáng tạo. Bộ thiết bị dạy học tối thiểu môn
Lịch sử và Địa lí bao gồm: mô hình hiện vật, tranh ảnh lịch sử, địa lí, băng ghi âm lời
nói của các nhân vậtlịch sử,…; bản đồ, lược đồ; sơ đồ, các bảng thống kê,…; phim
video; các phiếu học tập có các nguồn sử liệu; các mẫu vật về tự nhiên; các dụng cụ,
thiết bị thông thường để quan sát tự nhiên; một số dụng.. Tuy nhiên thực tế cho thấy,
các nhà trường đều đang rất thếu các thiết bị dạy học cho môn học này. Trong quá trình
giảng dạy, giáo viên chỉ khai thác được một số hình ảnh có sẵn trên mạng in- tơ- nét.
– Việc tạo ra các thiết bị dạy học phục vụ môn học đòi hỏi công sức, thời gian và
độ chính xác về kiến thức. Việc chọn nguyên vật liệu và xây dựng bộ thiết bị trò chơi
cũng mất nhiều thời gian, công sức.
2.3. Phụ huynh học sinh
– Phụ huynh chưa thậtt sự xem trọng môn học, phần lớn vẫn nặng về điểm số, coi tọng
môn Toán và Tiếng Việt.
– Chưa hợp tác với giáo viên khi giúp học sinh hoàn thành các bài tập ứng dụng.
– Quá bận rộn, ít có thời gian để tham gia cùng con trong các hoạt động ngoại khóa của
nhà trường.
10
III. Các giải pháp
Giải pháp 1:Khảo sát hiểu biết của học sinh về lịch sử – địa lý thành phố Nam Định
Chương trình tiểu học được chia làm 2 giai đoạn: Giai đoạn I từ lớp 1 đến lớp 3,
giai đoạn II từ lớp 4 đến lớp 5. Nội dung kiến thức của môn Lịch sử – Địa lý được triển
khai ở lớp 4, 5 dựa trên những kiến thức của môn Tự nhiên và xã hội của các lớp dưới.
Vì đây là bộ đồ dùng – thiết bị có thể sử dụng cho toàn bộ học sinh các khối nên ngay
từ đầu năm học, chúng tôi đã tiến hành tuyên truyền đến phụ huynh và các em học sinh
về ý nghĩa, vai trò, tầm quan trọng của môn Lịch sử – Địa lý; sự gắn kết giữa kiến thức
lịch sử, địa lý thành phố Nam Định với nội dung bài học trong chương trình và đặc biệt
giảng dạy kiến thức lịch sử, địa lý của địa phương bằng nhiều hình thức khác nhau như
tham quan, hội vui học tập, trải nghiệm…
Dựa vào các hoạt động ngoài giờ lên lớp, chúng tôi đã tiến hành khảo sát sự hiểu
biết của học sinh các kiến thức về lịch sử – địa lý thành phố Nam Định thông qua những
bộ câu hỏi được thiết kế phù hợp.
Ví dụ: Bộ câu hỏi dành cho khối 4, 5.
Phần A: Lịch sử
Khoanh tròn vào đáp án đúng (câu 1, 2, 3, 6, 7, 8)
Câu 1: Triều đại nào đã xây dựng thành phố Nam Định xưa thành phủ Thiên
Trường?
A. Nhà Trần B. Nhà Lý C. Nhà Hậu Lê D. Nhà Đinh
Câu 2: Bức tượng đài ở quảng trường mùng 3 – 2 (phường Vị Hoàng) là chân
dung của ai?
A. Vua Trần Nhân Tông B. Vua Trần Anh Tông
C. Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn D. Trần Quốc Toản
Câu 3: Phủ Thiên Trường xưa có vị Trạng Nguyên trẻ nhất nước ta thời bấy giờ.
Ông là ai?
A. Lương Thế Vinh B. Đào Sư Tích
C. Vũ Tuấn Chiêu D. Nguyễn Hiền
11
Câu 4: Em hãy nối thông tin của cột A và cột B cho phù hợp
| Cột A | Cột B |
| 1. Đền Trần | a. Nơi thành lập Chi hội Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội đầu tiên của tỉnh Nam Định. |
| 2. Chùa Phổ Minh | b. Xây dựng vào thế kỷ XIX |
| 3. Cột cờ Nam Định | c. Là nơi thờ tự 14 vị vua nhà Trần cùng với gia quyến và các quan lại đã có công phù tá nhà Trần |
| 4. Ngôi nhà số 7 Bến Ngự | d. Được vua Trần Thánh tông cho xây dựng, mở rộng với qui mô lớn hơn (năm 1262). |
Câu 5: Là người con trên mảnh đất Thành Nam – vùng đất địa linh nhân kiệt, là
con cháu của các vị cua quan thời Trần, em có cảm xúc như thế nào?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………….
Phần B: Địa lý
Câu 6: Thành phố Nam Định còn có tên gọi là gì?
A. Thiên Trường B. Thành Nam
C. Thành phố Dệt D. Cả 3 đáp án trên
Câu 7: Cây cầu Đò Quan bắc qua con sông nào?
A. Sông Hồng B. Sông Cầu C. Sông Đào D. Sông Ninh Cơ
Câu 8: Hình trong ảnh là món ăn đặc sản gì của Nam Định?
A. Bánh đa cua B. Bánh canh
C. Bún thang D. Phở bò
12
Câu 9: Năm 1262, phủ Thiên Trường do vua Trần Thánh Tông đặt tên. Đến nay
được bao nhiêu năm?………………………………………….
Câu 10:
a) Em hãy kể những tên phường (xã) trên địa bàn thành phố Nam Định mà em biết?
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………
b) Trường Tiểu học Trần Nhân Tông nằm trên địa bàn phường (xã) nào?
……………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
*Bộ câu hỏi dành cho lớp 1; lớp 2, 3 – Phụ lục 1
Kết quả thu được khiến chúng tôi khá bất ngờ, cụ thể:
– Không có học sinh nào trả lời đúng toàn bộ câu hỏi.
– Đa số học sinh trả lời sai và có sự nhầm lẫn về câu trả lời. Đặc biệt câu hỏi về
địa bàn của chính trường mình nằm trên phường (xã) nào các em cũng không biết.
Qua cuộc khảo sát trên chúng tôi thấy lo ngại về sự hiểu biết các kiến thức về
Lịch sử – Địa lý của thành phố Nam Định – nơi mà các em đang sinh sống. Điều đó đã
thôi thúc chúng tôi nghiên cứu, tạo ra những nội dung và phương pháp giảng dạy để
cung cấp những kiến thức lịch sử – địa lý địa phương cho các em. Đây cũng là căn cứ
bước đầu để chúng tôi bắt tay vào xây dựng nên Bộ thiết bị – trò chơi “Vui học môn
Lịch sử – Địa lý” với chủ đề “Thành phố Nam Định trong trái tim tôi”.
Giải pháp 2: Nghiên cứu, thu thập những thông tin, tài liệu về lịch sử thành phố
Nam Định
1. Lịch sử hình thành
Thành phố Nam Định có lịch sử hơn 750 năm hình thành và phát triển. Năm
1262, nhà Trần đã xây dựng Nam Định thành thủ phủ Thiên Trường dọc bờ hữu ngạn
sông Hồng. Năm1831, nhà Nguyễn đặt tên là tỉnh Nam Định. Dưới thời Nguyễn, Nam
13
Định là một thành phố lớn cùng với Hà Nội và Huế. Thời đó Nam Định còn có trường
thi Hương,thi Hội, có Văn Miếu.
Dưới thời Pháp thuộc, Nam Định được Toàn quyền Đông Dương công nhận là
thành phố vào ngày 17/10/1921. Ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công, Chủ
tịch Chính phủ lâm thời Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa quy định trong Sắc lệnh số 77
năm 1945, Nam Định là thành phố đặt dưới quyền cấp kỳ (Bắc Bộ). Từ năm 1945-1956,
Nam Định là thành phố trực thuộc Trung ương. Ngày 3/9/1957, sáp nhập thành phố
Nam Định vào tỉnh Nam Định, là tỉnh lỵ tỉnh Nam Định.
Đến ngày 06/11/1996, sau nhiều lần chia tách sáp nhập, thành phố Nam Định
chính thức là tỉnh lỵ tỉnh Nam Định đến ngày nay.
Ngày 24/9/1998, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 183/1998/QĐ-
TTg công nhận thành phố Nam Định là đô thị loại II.
Ngày 28/11/2011, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 2106/QĐ-TTg
công nhận thành phố Nam Định là đô thị loại I trực thuộc tỉnh Nam Định.
Trong suốt thời kỳ lịch sử từ Thiên Trường cho đến Nam Định ngày nay, vùng
đất này đã nhiều lần đổi tên như Thiên Trường, Vị Hoàng, Sơn Nam, Thành Nam rồi
Nam Định.
Tính đến năm 2019 gồm có 22 phường: Bà Triệu, Quang Trung, Nguyễn Du,
Trần Hưng Đạo,Ngô Quyền, Cửa Bắc, Vị Xuyên, Vị Hoàng, Hạ Long, Trần Tế Xương,
Trần Đăng Ninh,Cửa Bắc, Năng Tĩnh, Văn Miếu, Phan Đình Phùng, Trường Thi, Trần
Quang Khải,Thống Nhất, Lộc Hạ, Lộc Vượng (phía Bắc Sông Đào), Cửa Nam (phía
Nam Sông Đào), Lộc Hòa, Mỹ Xá và 3 xã ngoại thành Lộc An, Nam Phong, Nam Vân
(phía Nam Sông Đào).
Cùng với lịch sử hình thành và phát triển, Đảng bộ và nhân dân thành phố Nam
Định luôn luôn tự hào về mảnh đất quê hương. Sự tham gia tích cực của mọi tầng lớp
nhân dân Nam Định đã và đang góp phần tạo dựng một hình ảnh tốt đẹp của một thành
phố đang từng bước trở thành đô thị trung tâm vùng Nam đồng bằng sông Hồng, có vai
trò quan trọng trong hệ thống đô thị Việt Nam.
14
2. Tìm hiểu các địa điểm du lịch
Thành phố Nam Định được biết đến bởi những địa điểm du lịch là các di tích lịch
sử hơn là các danh lam thắng cảnh. Tuy không có nhiều những khu vui chơi giải trí sầm
uất nhưng thành phố Nam Định lại sở hữu những công trình kiến trúc mang đậm văn
hóa tâm linh của một vùng Bắc Bộ xưa mà không nơi đâu có được. Có lẽ mọi thứ sẽ
thay đổi theo qui luật nghiệt ngã của thời gian nhưng trang sử vẻ vang, oanh liệt của các
bậc đại anh hùng hào kiệt thuở xưa trên mảnh đất linh thiêng Thành Nam sẽ trường tồn
cùng với năm tháng.
2.1. Đền Trần
Có lẽ, đền Trần chính là điểm đến du lịch đầu tiên mà bất cứ ai khi đến thành phố
Nam Định muốn đặt chân đến. Đền Trần được xây dựng vào năm 1695 trên nền Thái
miếu cũ – tức là Phủ Thiên Trường xưa, nơi được coi là phát tích của vương triều
nhà Trần và có dấu ấn của cuộc kháng chiến ba lần chống quân Mông – Nguyên của
nhân dân ta. Hiện nay, đền nằm ẩn mình trên đường Trần Thừa, phường Lộc Vượng,
thành phố Nam Định.
Đền là nơi thờ tự 14 vị vua nhà Trần cùng với gia quyến và các quan lại đã có
công phù tá nhà Trần như Trần Thủ Độ, Trần Quốc Tuấn…
Đền Trần – Đường Trần Thừa – Phường Lộc Vượng
Thành phố Nam Định
15
Nổi bật của đền Trần là được cấu trúc bởi ba công trình kiến trúc: đền Thiên
Trường (đền Thượng), đền Cổ Trạch (đền Hạ) và đền Trùng Hoa có kiểu dáng chung
và quy mô ngang nhau. Mỗi đền gồm tòa tiền đường 5 gian, tòa trung đường 5 gian
và tòa chính tẩm 3 gian. Nối tiền đường và trung đường là kinh đàn (thiêu hương) và
2 gian tả hữu vu..
Cứ vào ngày 15 âm lịch tháng Giêng hàng năm, đền Trần tổ chức Lễ hội Khai
ấn và phát ấn cho nhân dân. Lễ hội thu hút rất nhiều du khách có lẽ bởi sự linh thiêng
ngàn năm của mảnh đất này.
2.2. Chùa tháp Phổ Minh
Chùa tháp Phổ Minh là công trình mở đầu cho kiến trúc Phật giáo thời Trần.
Chùa được xây dựng từ thời Lý và được vua Trần Thánh tông cho xây dựng, mở rộng
với qui mô lớn hơn (năm 1262).
Phổ Minh, tháp Báo Thiên, chuông Quy Điền, tượng Quỳnh Lâm).
Chùa Tháp Phổ Minh – TP Nam Định
Từ lúc xây dựng cho đến nay,
chùa Phổ Minh đã trải qua gần một
nghìn năm thăng trầm của lịch sử. Dù
đã trùng tu nhiều lần nhưng chùa tháp
Phổ Minh vẫn giữ được những nét văn
hóa đặc trưng của triều Trần, triều Mạc
như bộ cánh cửa bằng gỗ lim chạm rồng
ở nhà bái đường, tháp Phổ Minh, đôi
sấu ở tam quan, rồng ở thành bậc tiền
đường, tháp và tượng Bà chúa Mạc…
Trước đây, chùa có một chiếc vạc lớn
bằng đồng đặt ở sân trước được coi là
một trong bốn bảo khí quốc gia ( vạc
16
Đến nay, ngọn tháp chùa bằng gạch cao nhất Việt Nam vẫn sừng sững với thời gian.
Năm 1305, ngọn tháp được vua Trần Anh Tông cho xây dựng cao 14 tầng, nặng khoảng
700 tấn và cao gần 20 mét để cất giữ hạt xá lị của vua cha (vua Trần Nhân Tông).
Sừng sững hơn 700 năm, tháp Phổ Minh vẫn hướng thẳng lên trên nền trời xanh
thẳm, thể hiện ý chí hiên ngang bất khuất của hào khí người Việt – Hào khí Đông A –
đã từng đánh bại 3 lần xâm lược quân Nguyên – Mông.
Cùng với khu di tích đền Trần, chùa Phổ Minh cũng là một di tích lịch sử đặc
biệt, không những của Nam Định mà còn của cả nước, một điểm hẹn văn hoá tâm linh
của người Việt từ khắp mọi miền.
Trong hệ thống đề chùa của thành phố thì một số chùa cũng được xây dựng lên
để phục vụ tín ngưỡng cho nhân dân như:
*Chùa Cả
Chùa Cả được xây dựng từ thời Trần có tên là Thánh Ân tự. Theo bài minh khắc
trên chùa vào năm Cảnh Lịch thứ 6 đời Mạc Phúc Nguyên (1553) thì chùa trước đây xây
ở Bến Ngự là nơi tu hành của một số hoàng phi, công chúa thời Trần. Đến thời Mặc Đăng
Chính (1530-1539) nước sông Vị Hoàng lên to, bờ sông lở nhiều, người họ Trần ở đất Vị
Hoàng chuyển chùa về một khoảng đất rộng, dựa vào rừng trúc, trông ra đầm sen.
Chùa Cả – TP Nam Định
17
Chùa xây kiểu mới chữ Đinh, chính diện thờ Phật, bên phải dựng đền thờ thần
Tản Viên, bên trái thờ Cao Mang Ðại vương, một vị tướng dưới trướng của Linh từ
Quốc mẫu thời Trần, người đã giúp vua Trần phản công chiến lược thắng giặc Nguyên
Mông lần thứ nhất. Đến thời Khải Định (1914-1925) chùa mới được trùng tu lại như
ngày nay.
*Chùa Vọng Cung
Chùa Vọng Cung được xây dựng dưới thời Nguyễn. Chùa có kiến trúc khá đặc
biệt: chính điện có thể chứa hàng trăm người. Hiện nay, trên con phố Trần Phú sầm uất
lại tọa lạc một ngôi chùa cổ kính, trầm mặc quả là một điều thú vị, hiếm có.
2.3. Ngôi nhà số 7 Bến Ngự
Ngôi nhà số 7 Bến Ngự được coi là ngôi nhà cổ nhất Thành Nam hiện nay, đồng
thời là nơi thành lập Chi hội Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội đầu tiên
của tỉnh Nam Định.
Theo gia phả dòng họ Trần, ngôi nhà số 7 phố Bến Ngự (trước đây là số 49 phố
Bến Gỗ) do cụ Trần Đình Lâm xây năm Kỷ Dậu 1849. Ngôi nhà gồm từ đường rộng 5
gian và một số căn nhà phụ cận, mặt quay về hướng Đông. Đã 8 thế hệ sống trong ngôi
nhà này, lớn lên và trưởng thành và gắng sức gìn giữ di sản của cha ông.
Chùa Vọng Cung – TP Nam Định
18
Theo thông tin của trang điện tử tỉnh Nam Định, hồi đầu thế kỷ XX, đốc học Nam
Định Nguyễn Thượng Hiền từng ở ngôi nhà này để liên lạc với các nhà nho yêu nước
như Tăng Bạt Hổ, Lương Văn Can, Lương Ngọc Quyến. Em trai Trần Bích San là Trần
Bạch Lân tham gia phong trào Cần Vương và bị Pháp bắt, đày đi Côn Đảo. Ngôi nhà
này cũng còn là cơ sở của các chiến sĩ cách mạng nổi tiếng Đinh Chương Dương, Lê
Hồng Sơn – những người đã tổ chức, cử người sang Quảng Châu đầu những năm 20 của
thế kỷ. Tiếp sau này, nhiều học sinh yêu nước đã đến đây học hỏi tìm đường cứu nước
và trở thành những nhà chính trị xuất sắc, trong đó có các đồng chí Đặng Xuân Khu
(Trường Chinh), Nguyễn Đức Cảnh…Nếu tính từ năm 1849 đến nay ngôi nhà đã đến
tuổi 155 năm, là nơi tụ họp con cháu và giao lưu nhiều đời, nhiều thế hệ.
Về mặt kiến trúc ngôi nhà đã giúp ta hiểu rõ nhà ở của dân Thành Nam đầu thế kỷ
XIX như thế nào. Ngôi nhà cũng là một địa chỉ văn hoá quan trọng. Trong giai đoạn
cách mạng 1930 – 1935 ngôi nhà này, vẫn là cơ sở ủng hộ và nuôi dưỡng cán bộ cách
mạng, là nơi thành lập Chi hội Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội đầu tiên ở
tỉnh Nam Định.
Với giá trị nhiều mặt như đã nêu trên, ngôi nhà số 7 phố Bến Ngự vinh dự được
Nhà nước xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp Quốc gia.
Ngôi nhà số 7, Bến Ngự – TP Nam Định
19
2.4. Cột cờ Nam Định
Cột cờ Thành Nam là một công trình kiến trúc cổ, có giá trị lịch sử và văn hóa và
còn là biểu tượng cho sự bất khuất của thành phố Nam Định.
Xây dựng vào thế kỷ XIX, cùng với cột cờ ở kinh thành Huế năm 1807, cột cờ
Hà Nội năm 1812, cột cờ ở thành Bắc Ninh năm 1838. Cột cờ Thành Nam cao 23,84m,
được xây dựng vào năm Gia Long thứ 11 (1812) ở phía nam nội thành, cách Vọng
Cung chưa đầy 100m, thuộc vào hàng kiến trúc cao nhất trong Thành Nam thời bấy giờ.
Cột cờ Thành Nam Định đã trải qua biết bao thăng trầm của lịch sử. Ngày
27/3/1883, tàu chiến của Pháp từ sông Đào bắn phá vào trong thành. Tại độ cao 11m ở
cột cờ về phía Nam còn một vết đạn cắm sâu vào 4cm, đường kính 6cm. Thời kì hoạt
động cách mạng bí mật, các cán bộ, đảng viên lấy cột cờ làm nơi sinh hoạt để bàn kế
hoạch chỉ đạo phong trào. Năm 1967, Nam Định bị máy bay giặc Mĩ đánh phá ác liệt.
Đỉnh cột cờ là nơi tổ quan sát máy bay do đồng chí La Vĩnh Hào chỉ huy làm nhiệm vụ
viễn tiêu. Ngày 11/6/1972, khu vực cột cờ bị sập do máy bay Mĩ ném bom.
Năm 1962, cột cờ Thành Nam đã được Bộ văn hóa thông tin công nhận là di tích
lịch sử – Văn hóa cấp nhà nước. Cột cờ Thành Nam, điểm du lịch ở Nam Định, không
Cột cờ Thành Nam – TP Nam Định
20
thể bỏ qua với gần hai thế kỉ tồn tại đã chứng kiến bao sự thay đổi của đất nước và quê
hương. Nơi đây đã gắn bó với biết bao thế hệ tuổi thơ Nam Định và trên hết nó còn là
niềm tự hào của mỗi người con Nam Định khi nhắc về mảnh đất văn hiến này.
2.5. Bảo tàng tỉnh Nam Định
Nằm trên con đường Cột Cờ của thành phố, ngay cạnh cột cờ Nam Định, Bảo
tàng tỉnh Nam Định là một điểm đến không thể bỏ qua. Bởi nơi đây lưu giữ những kỉ
vật mang đậm nét văn hóa của một vùng đồng bằng Bắc Bộ xưa và những dấu tích
kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mĩ của nhân dân tỉnh Nam Định.
Trong những năm học qua, ngành giáo dục thành phố chú trọng đến những hoạt
động trải nghiệm để giáo dục học sinh. Học tập tại Bảo tàng tỉnh Nam Định là một
trong những hoạt động bổ ích và đem lại hiệu quả thiết thực. Qua đây, các em sẽ hiểu
hơn đất Thành Nam nói riêng, tỉnh Nam Định nói chung qua những thời kì lịch sử, để từ
đó các em càng thêm yêu, tự hào về quê hương của mình hơn.
2.6. Tượng đài Trần Hưng Đạo – Quảng trường 3 – 2
Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn là một danh tướng thời Trần, cũng là
danh tướng trong lịch sử Việt Nam và thế giới. Những phẩm chất đáng quý cũng như tài
năng kiệt xuất của Hưng Đạo Đại Vương đã khiến bao thế hệ nhân dân Việt Nam coi
ông như vị Thánh và gọi là Đức Thánh Trần.
Bảo tàng Tỉnh Nam Định
21
Hiện nay, có nhiều nơi lập tượng đài đề tưởng nhớ công ơn của ông với dân tộc.
Trên mảnh đất Thành Nam này, tượng đài Trần Hưng Đạo được đặt uy nghi tại quảng
trường mùng 3 – 2 (phường Vị Hoàng), càng trở nên ý nghĩa, thiêng liêng hơn bao giờ
hết, bởi đây chính là quê quán của ngài (nguyên quán ở làng Tức Mặc, huyện Mỹ Lộc,
tỉnh Nam Định – TP Nam Định ngày nay). Nhân dân Thành Nam nói riêng đều mang
trong mình một tấm lòng thành kính, không kể những ngày lễ, tết mà ngay cả những
ngày thường, người dân đều thắp lên những nén hương để tri ân Đức Thánh, để cầu
mong sức khỏe, bình an cho gia đình.
2.7. Phố cổ Thành Nam
Phủ Thiên Trường là kinh đô thứ hai của nhà Trần, là đô thị sầm uất dưới thời
Pháp thuộc. Phố cổ Nam Định ra đời sau phố cổ Hà Nội. Xưa kia có tới 40 phố, trong
đó 35 phố mang tên “Hàng” như Hàng Bát, Hàng Kẹo, Hàng Mâm, Hàng Tiện, Hàng
Ghế, Hàng Sắt, Hàng Đồng,…
Những con phố nhỏ nằm sát ngôi thành cổ và trải dài theo ven bờ sông Vị Hoàng
(sông Đào, hay còn gọi là sông Nam Định) gắn liền với gần 800 năm phát triển của
Thành Nam cùng các triều đại Trần, Hồ, Lê, Mạc, Tây Sơn, Nguyễn, thời kỳ Pháp
thuộc và cho đến ngày nay. Phố cổ Thành Nam xưa ra đời chỉ sau phố cổ Hà Nội, cũng
Tượng đài Trần Hưng Đạo – TP Nam Định
22
đẹp và sầm uất không kém Hà Nội 36 phố phường, hay phố cổ Hội An. Kiến trúc phố
cổ Thành Nam là sự giao thoa giữa kiến trúc cổ điển Việt Nam, kiến trúc nhà liền kề
mặt phố của đô thị cổ, kiến trúc Trung Hoa, kiến trúc phương Tây.
Hiện nay, chỉ còn một vài con phố còn mang tên cổ như: Hàng Tiện, Hàng Cấp,
Hàng Thao, Hàng Đồng, Hàng Sắt,… còn lại phần lớn đã được đổi tên. Các khu phố
không còn buôn bán những mặt hàng truyền thống, tuy nhiên nó vẫn còn giữ được dáng
vẻ cổ kính và in dấu một thời vàng son nơi đây. Đây là nét đặc sắc hiếm thấy mà không
phải đô thị xưa nào ở Việt Nam còn giữ lại được
3. Tìm hiểu ẩm thực, các hoạt động sản xuất
3.1. Ẩm thực
Việt Nam là thiên đường ẩm thực của thế giới. Nam Định đã ghi tên mình với
những món ăn đã trở thành đặc sản, nổi tiếng mà bất cứ ai ghé thăm nơi đây đều tâm
đắc, lưu luyến bởi những món ăn đã trở thành nét văn hóa.
*Phở bò
Có lẽ khi đi trên đường phố của bất cứ thành phố nào trong cả nước, chúng ta có
thể thấy những tấm biển quảng cáo như “Phở bò Nam Định”. Thứ đặc sản này của
thành phố Nam Định mang hương vị rất riêng mà không nơi đâu có được, cứ lặng lẽ len
23
lỏi khắp các thành thị, miền quê trên cả nước. Món phở bò đã trở thành bộ mặt cho văn
hóa ẩm thực người Thành Nam.
*Bánh gai
Bánh gai là một trong những đặc sản ngon, nổi tiếng ở Nam Định. Khác với
những nơi khác, vỏ bánh gai ở đây được làm từ lá chuối khô, bọc nhiều lần. Nhân bánh
vàng ươm, bở của đỗ xanh, thơm ngậy của vị mỡ và dừa, phần bánh rất mềm, không lạo
xạo và mang một mùi thơm đặc trưng của lá gai. Điều đặc biệt là ở đây bánh được trực
tiếp sản xuất, lúc nào cũng mới, để ba ngày bánh vẫn mềm, dẻo và vị ngọt vừa phải.
Thưởng thức thứ đặc sản Nam Định tuyệt vời này chắc chắn sẽ mang lại cho du khách
những trải nghiệm tuyệt vời.
*Kẹo lạc Sìu Châu
Ngoài bánh gai thì kẹo lạc Sìu Châu cũng là đặc sản Nam Định nổi tiếng. Đến
với Nam Định, khách thập phương không thể quên được vị thơm ngon, giòn tan của
loại kẹo này.
Với những nguyên liệu gần gũi, thân thuộc như lạc, vừng, đường, mạch
nha…những nghệ nhân nơi đây đã tạo ra những chiếc kẹo Sìu Châu rất thơm, giòn đặc
biệt. Cắn một miếng ta nghe thấy tiếng cộc rất nhẹ trong miệng, vị thơm bùi của lạc,
vừng mới quyện với vị ngọt thanh của mạch nha cùng tan chảy ngay đầu lưỡi của quí
vị. Thưởng thức một chiếc kẹo lạc Sìu Châu Nam Định chúng ta sẽ cảm nhận thấy được
sự khác biệt về mùi vị, hương sắc mà không nơi đâu có được. Nếu ai tinh ý sẽ nhận ra
được khi ăn kẹo không bị dính răng. Đây chính là sự cuốn hút cũng như tâm tình của
người Thành Nam được gửi gắm qua món đặc sản dân dã này.
*Chuối ngự
Chuối ngự là một trong những đặc sản của vùng đất Nam Định thời xa xưa. Theo
sử sách còn ghi thời vua Trần, từ phủ Thiên Trường đến ngoài thành Nam Định, nhiều
vùng là quê hương, thái ấp của vua quan nhà Trần. Các vua quan Trần đánh giặc giỏi,
24
trị thủy tài, lại thương dân như con. Cảm kích trước công lao to lớn đó, dân làng Thành
Nam đã trồng nên một loại sản vật quý để dâng vua đó là: chuối ngự.
Chuối ngự mang cho mình một cái tên sang trọng giống như ngự bào (áo vua
mặc), ngự mã (ngựa vua đi), ngự thiện (đồ ăn của vua). Quả chuối ngự nhỏ hơn các loại
chuối khác. Khi chín có màu vàng óng như tơ, ruột vàng thơm ngon. Nếu nói về hình
dáng thì chuối ngự là đẹp nhất, đều nhất, cân đối nhất. Chính vì những đặc điểm quí
phái, thanh tao ấy nên chuối ngự đã trở thành món ăn để tiến các vua nhà Trần. Đó
chính là món quà ý nghĩa tượng trưng cho tấm lòng của người dân Thành Nam dành lên
các vị vua Trần đã có công giữ gìn non sông đất nước, lập nên nền độc lập thái hòa cho
nhân dân.
*Bánh Xíu báo
Xíu báo có vỏ như bánh nướng nhưng mềm và thơm hơn, nhân bánh là thịt xá xíu
được làm từ thịt thăn lợn ướp với Tỏi băm, ngũ vị hương, dầu hào, mật ong, cùng với
gia vị đem rán kĩ đến khi có màu đỏ nâu sậm; rồi xắt hạt Lựu trộn với mộc nhĩ, mỡ lợn
và nửa quả trứng cút (hoặc trứng gà) luộc. Thưởng thức xíu báo ngay lúc nóng bạn sẽ
cảm nhận được vị thơm của thịt xíu, vị bùi bùi, béo ngậy của thịt mỡ cùng vị cay nồng
của hạt tiêu…rất lạ và đặc biệt. Đối với mỗi thế hệ học sinh Thành Nam, xíu báo không
chỉ là món quà vặt quen thuộc, bình dị, dân dã mà nó còn gợi nhắc kỉ niệm về một thời
cắp sách tới trường và ở đâu đó, xíu báo còn là món quà cho người trở lại…
Xem bản đầy đủ trên google drive: TẠI ĐÂY
Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education
Hoặc xem nhiều SKKN hơn tại: Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT
Hoặc xem thêm các tài liệu khác của môn hóa