Hòa mình vào cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, giáo dục có sứ mệnh lớn lao trong việc đào tạo đội ngũ lao động có tay nghề cao, làm chủ công nghệ, làm chủ cuộc sống. Muốn làm được điều đó, chúng ta cần lựa chọn nghề phù hợp với điểm mạnh, sở thích của mỗi người. Nhiều quốc gia trên thế giới hiện đã và đang quan tâm sâu sắc đến việc định hướng nghề nghiệp tương lai đi từ sở thích – tính cách theo thuyết Mật mã Holland.

Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó. Một trong những hướng đổi mới của giáo dục hiện nay là “Giáo dục con người Việt Nam phát triển toàn diện và phát huy tốt nhất tiềm năng của mỗi cá nhân”. Để đạt được điều đó, một trong những yêu cầu quan trọng cần được thực hiện là đổi mới dạy học theo hướng phát triển năng lực người học.

Khi người học đã có hứng thú và niềm say mê với môn Khoa học tự nhiên nói chung và bộ môn Hóa học nói riêng, thì nhiệm vụ của chúng ta – những người thầy là làm thế nào để tăng sự ham mê, lòng yêu thích, niềm hứng thú của người học đối với môn học ?

Ở đây, chúng tôi đưa ra một giải pháp giải quyết vấn đề trên chính là tận dụng việc tham gia làm thí nghiệm, thực hành hay giải bài tập liên quan đến thí nghiệm, thực hành cho học sinh trung học phổ thông.

Trong đề thi đại học và cao đẳng những năm học trước và đề thi THPT quốc gia những năm gần đây đã có những câu hỏi về thí nghiệm thực hành, đây đều là những câu hỏi ở mức độ dễ nhưng hầu hết học sinh đều không trả lời đúng. Bởi vì trong quá trình học ở trường THPT các em ít được tiếp xúc với thực tế thí nghiệm thực hành và trong quá trình giảng dạy hầu hết giáo viên đều không đi sâu vào các câu hỏi dạng này.

Trong khi đó, ít có sách đề cập đến loại bài tập trắc nghiệm liên quan tới thí nghiệm, thực hành; điều đó chưa cho thấy được vấn đề thực nghiệm trong bộ môn.

Với việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực và hướng người học làm quen nhiều hơn với thực nghiệm thì việc cho người học tiếp xúc với các loại bài tập bằng thí nghiệm thực hành rất quan trọng. Điều này giúp cho người học có thể hiểu được bản chất của sự biến đổi các chất, cách tổng hợp ra chúng trong phòng thí nghiệm hay trong công nghiệp như thế nào và cần những dụng cụ, hóa chất gì. Với loại bài tập này, tính đặc thù bộ môn Hóa Học được thể hiện rất rõ.

Từ thực tế đó, chúng tôi lựa chọn đề tài:

“ Thiết kế câu hỏi, bài tập thí nghiệm, thực hành môn Hóa học lớp 11, 12 theo các cấp độ tư duy – trên cơ sở tường minh hóa một số thí nghiệm”

MÔ TẢ GIẢI PHÁP
1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến

Khi nghiên cứu thực trạng quá trình dạy học ở trường phổ thông về việc sử dụng bài tập thí nghiệm, thực hành, chúng tôi nhận thấy:

Về phía giáo viên: giáo viên đã sử dụng bài tập thí nghiệm, thực hành; song câu hỏi và bài tập về thí nghiệm, thực hành còn ít, nhìn chung đơn giản, chưa hệ thống.
Về phía học sinh: Kiến thức về thao tác, an toàn thí nghiệm, thực hành trong chương trình phổ thông chưa được cọ xát nhiều, nên chưa nắm được một cách chắc chắn, đầy đủ.

Mặt khác, trong quá trình ôn tập, các em thường có tâm lí ngại ngần, e dè, chưa đủ tự tin trước các câu hỏi liên quan đến thí nghiệm, thực hành; trong khi, đó mới là những câu hỏi mang tính cốt lõi nhất của Hóa học và lại không bị nặng nề về tính toán.

2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến:

Nghiên cứu kĩ nội dung chương trình trung học phổ thông, nội dung sách giáo khoa về các thí nghiệm thực hành; chúng tôi tiến hành sàng lọc và sưu tầm các bài tập thí nghiệm trong hệ thống đề thi học sinh giỏi tỉnh Nam Định và các tỉnh bạn, bài tập trong các đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông, đề thi đại học các năm từ 1994 đến 2014, đề thi Trung học phổ thông Quốc gia từ 2015 đến 2019, đề

thi tốt nghiệp Trung học phổ thông năm 2020, kết hợp với nguồn tài liệu trên internet.

Nghiên cứu về các mức độ cần đạt trong câu hỏi thí nghiệm thực hành:

Nhận biết

Thông hiểu

Vận dụng

Vận dụng cao

Căn cứ vào kết quả thí nghiệm đã tiến hành, nêu được mục đích và các dụng cụ thí nghiệm.

Căn cứ vào kết quả thí nghiệm đã tiến hành, trình bày được mục đích, dụng cụ, các bước tiến hành và phân tích kết quả rút ra kết luận.

Căn cứ vào phương án thí nghiệm, nêu được mục đích, lựa chọn dụng cụ và bố trí thí nghiệm; tiến hành thí nghiệm và phân tích kết quả để rút ra kết luận.

Căn cứ vào yêu cầu thí nghiệm, nêu được mục đích, phương án thí nghiệm, lựa chọn dụng cụ và bố trí thí nghiệm; tiến hành thí nghiệm và phân tích kết quả để rút ra kết luận.

Nghiên cứu về nội dung thí nghiệm thực hành, chúng tôi nhận thấy các câu hỏi có thể xuất hiện ở dạng đơn giản, ví như: thí nghiệm điều chế, cách thu khí, thí nghiệm thử tính chất, phân tích chất hoặc phức tạp hơn là thí nghiệm kết hợp điều chế và thử tính chất. Cụ thể, chúng đề cập các vấn đề như:

+ Hóa chất: Hóa chất sử dụng là những chất gì, chất lỏng hay rắn ? Hóa chất có tác dụng gì, điều chế, xúc tác, tinh chế, thử tính chất hay xử lí hóa chất thừa.

+ Dụng cụ: các dụng cụ sử dụng trong thí nghiệm, cách lắp đặt, chú ý vai trò ống nghiệm khi đặt nằm nghiêng chúc lên hay chúc xuống; thu khí bằng cách nào ?

giải thích.

+ Tiến hành thí nghiệm: nêu cách thức và quan sát hiện tượng; từ đó

+ Những điều cần lưu ý: như điều kiện phản ứng, yêu cầu hóa chất

đặc, loãng, rắn hay lỏng; có cần đun nóng không ? …

Qua đó, chúng tôi tiếp cận vấn đề theo hai dạng bài sau:

+ Dạng 1: Câu hỏi sử dụng hình vẽ thí nghiệm.

+ Dạng 2: Câu hỏi thí nghiệm, thực hành không sử dụng hình vẽ.

Đây là dạng bài truyền thống, yêu cầu học sinh mô tả hiện tượng, phân biệt các chất, hoặc đề cập đến cách thức tiến hành thí nghiệm.

Ở dạng câu hỏi này, chúng tôi đi sâu vào vấn đề trình bày các bước tiến hành thí nghiệm, xác nhận các vấn đề liên quan đến thí nghiệm là đúng hay sai.

Trên cơ sở đó, chúng tôi đã khai thác các câu hỏi thí nghiệm, thực hành theo các cấp độ trong một số chuyên đề sau:

+ Chuyên đề 1: Một số phi kim tiêu biểu và hợp chất.

+ Chuyên đề 2: Kim loại và hợp chất.

+ Chuyên đề 3: Hữu cơ.

Mặc dù mỗi thí nghiệm là một cá thể riêng biệt, tuy nhiên chúng vẫn có điểm chung như thao tác, kĩ năng hay những điều cần lưu ý … Do đó, trong mỗi chuyên đề, chúng tôi thực hiện:

Lựa chọn một số thí nghiệm minh họa, là thí nghiệm tiêu biểu, có tính tổng quát;

+ Đi sâu phân tích thí nghiệm;

+ Từ đó xây dựng bộ câu hỏi liên quan theo các cấp độ tư duy;

Sau đó phát triển tiếp vấn đề qua hệ thống câu hỏi khác, cùng chuyên đề.

2.1.

Các hình vẽ tổng quan thường sử dụng trong chương trình THPT Hình vẽ 1: Quy tắc sử dụng các dụng cụ, hoá chất trong phòng thí nghiệm:

Hình vẽ 2: Các phương pháp thu khí:

(1) Thu dời không khí:	(2) Thu dời không khí:	(3) thu dời nước: Dùng
Dùng để thu các khí nhẹ	Dùng để thu các khí nặng	để thu các khí ít tan trong
hơn không khí: NH3,	hơn không khí: CO2,	nước: N2, O2,
CH4, H2…	SO2, HCl, Cl2….	hiđrocacbon, H2….

Hình vẽ 3: Thí nghiệm điều chế khí từ phản ứng của chất lỏng và chất rắn (điều chế Cl2, SO2, HCl, HNO3, NH3, H2, hidrocacbon (CH4, C2H2…)

Khí thoát ra nếu độc thì sau khi thu khí vào bình, phải xử lí khí thừa bằng cách nhúng đầu ống dẫn khí vào hóa chất phù hợp. Ví dụ, khí được điều chế là HCl, NO2, SO2, Cl2… thì hóa chất cần dùng là dung dịch kiềm.

Hình vẽ 4: Thí nghiệm điều chế khí nhờ phản ứng nhiệt phân chất rắn: dùng để điều chế các khí : O2, CH4, H2….:

Lắp ống nghiệm hơi chúc xuống tránh hơi nước ngưng tụ trên đầu ống nghiệm chảy xuống làm vỡ ống, khi ngừng thí nghiệm cần tháo hệ thống trước khi tắt đèn cồn, tránh hiện tượng nước trào ngược vào ống nghiệm.

Hình vẽ 5: Thí nghiệm điều chế khí (N2, C2H4, NH3 …) nhờ phản ứng nhiệt phân chất lỏng

Hình vẽ 6: Thí nghiệm thử tính tan của HCl, NH3

Hình vẽ 7: Thí nghiệm về thử tính dẫn điện:

Hình vẽ 8: Thí nghiệm: Hữu cơ:

Bông và CuSO4(khan)

Hợp chất hữu cơ

dd Ca(OH)2

Xác định nguyên tố C,

Hình vẽ điển hình về hidrocacbon

Điều chế và thử tính chất của khí metan

Điều chế và thử tính chất của khí etilen

Điều chế và thử tính chất của khí axetilen

h) Thí nghiệm: thử tính chất của các hợp chất sắt và crom:

Hoặc xem bản đầy đủ trên google drive: TẠI ĐÂY

Các thầy cô cần file word liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Hoặc xem nhiều SKKN hơn tại: Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT

Hoặc xem thêm các tài liệu khác của môn hóa

Comments

2 responses to “SKKN Thiết kế câu hỏi, bài tập thí nghiệm, thực hành môn Hóa học lớp 11, 12 theo các cấp độ tư duy trên cơ sở tường minh hóa một số thí nghiệm”

thut

03/11/2022

ad cho e xin file word với ạ
e xin cảm ơn

CẨM+TÚ

11/01/2023

cho mình xin file nhé! cám ơn!

Hương

05/04/2023

Ad cho em xin file word với ạ! Em cảm ơn!

SKKN Thiết kế câu hỏi, bài tập thí nghiệm, thực hành môn Hóa học lớp 11, 12 theo các cấp độ tư duy trên cơ sở tường minh hóa một số thí nghiệm

SKKN Thiết kế câu hỏi, bài tập thí nghiệm, thực hành môn Hóa học lớp 11, 12 theo các cấp độ tư duy trên cơ sở tường minh hóa một số thí nghiệm

Comments

2 responses to “SKKN Thiết kế câu hỏi, bài tập thí nghiệm, thực hành môn Hóa học lớp 11, 12 theo các cấp độ tư duy trên cơ sở tường minh hóa một số thí nghiệm”

Leave a Reply Cancel reply