Author: Polime

SKKN Xây dựng và sử dụng bài tập tiếp cận năng lực vật lý trong dạy học chủ để Năng lượng công và công suất Vật lí 10

BÁOCÁOSÁNGKIẾN
I.Điều kiệnhoàncảnh tạorasángkiến
Điều 24.2 của LuậtGiáodục,trongquyđịnh số 16/2006/QĐ-BGDĐTđãghi:
“Phươngphápgiáodục phổ thôngphảipháthuytínhtíchcực, tự giác,chủ động,
sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng
phươngpháptự học,rènluyện kĩ năngvận dụng kiến thứcvàothực tiễn;tácđộng
đếntìnhcảm,đemlại niềm vui, hứngthúhọc tập cho HS”.
Quanđiểmxâydựng chươngtrìnhGDPT2018đãchỉ rarõràng:Chươngtrình
mônVậtlíchútrọng bản chất,ýnghĩavậtlícủacácđốitượng,đề caotínhthực tiễn;
tránhkhuynhhướngthiênvề toánhọc; tạođiều kiệnđể giáoviêngiúphọcsinhphát
triểntưduykhoahọcdướigócđộ vậtlí,khơigợi sự hamthíchở họcsinh,tăng
cường khả năngvận dụng kiến thức,kĩnăngvậtlítrongthực tiễn. Cácphươngpháp
giáodục củamônVậtlígópphầnpháthuytínhtíchcực, chủ độngvàsángtạo của
người học, nhằm hình thành, phát triển năng lực Vật lí cũng như góp phần hình
thành, phát triển các phẩm chấtvànăng lực chung được quy định trong Chương
trìnhtổng thể.
Đưacácchủ đề gắn liền, gầngũivới cuộc sống nhằmpháttriểnnănglực cần thiết
choHSlàmột trong những mụctiêurấtrõràngcủachươngtrìnhgiáodục học nhằm
pháttriểnnănglựcngười học, việc sử dụngbàitập vẫn giữ vaitròquantrọng trong
dạy học Vậtlí.Đối với dạy họcpháttriểnnănglực,cácbàitập sẽ khôngđơnthuần
chỉ lànhiệm vụ nhằm củng cố,đàosâugiúphọc sinh hiểu kiến thức,bàitập Vậtlí
cònlàcôngcụ hữu hiệuđể họcsinhrènluyệncáchànhvilàthànhphầnnănglực
củamônhọc,quađópháttriểnnănglực của bảnthân.Việcxâydựng hệ thốngbài
tập với nhiều mứcđộ khácnhau,tươngứng vớicáckiến thức cụ thể đồng thờibám
sátnănglựcmônhọc củaHSlàhết sức cần thiết.Trongđónănglực Vậtlíđược hiểu
là“khả năngtìmraquyluật, vận dụng quy luật về sự vậnđộng, sự tươngtác,sự bảo
toàntrongthế giới tự nhiênđể giải quyết những vấnđề trong khoa họcvàtrongđời
sống”.
3
Qua thực tế dạy học, dự giờ cácđồng nghiệp, chấmbàikiểmtrahaybàithi,
chúngtôinhận thấy một trong nhữngđiểm yếu của giờ dạy Vậtlívànội dung
kiểmtralànộidungcácbàitập vẫnchưađịnhhướngrõlàđangbồidưỡngnăng
lực Vậtlí,màgầnnhưcácbàitậpđangnặng về nănglựctínhtoáncủaToánhọc,
HS nhớ mộtcáchmáymóccôngthức Vậtlívàápdụnglàmbàitập. Bàitập chủ
yếu nhắc lại kiến thứclíthuyết,ápdụngcôngthức,ítthể hiệnđược bản chất Vật
lívàchưađápứngđược mụctiêucănbảnlàhìnhthànhvàpháttriểnnănglực Vật
líchoHS. Từ đóhọcsinhkhônghiểurõđượcýnghĩacủacácbàitập Vậtlítrong
quátrìnhhọc.
Mộttrongnhữngbiệnphápđểđổimớiphươngphápdạyhọcvàkiểmtra đánh
giálàkhảosátthựctrạnghệthốngbàitậpcácgiáoviênthườngsửdụng:Hệ thống
bài tập tuân theo quy tắc nào? Hướng tới phát triển những năng lực nào cho
học sinh?Từđó,thấyđượcsựcầnthiết củaviệc phảixâydựngđượchệ thống
bài tập phong phú, đa dạng có thể phát triển năng lực Vật lí và góp phần phát
triển năng lực chung cho HS. Việcxâydựngđượcbàigiảngpháttriểnnănglực
Vậtlícủahọc sinhlàchưa đủ,màcònphảixâydựngđượcmộthệthốngbàitập
thúcđẩytínhtíchcực,sáng tạocủahọcsinhtừmứcđộtìmtòiđếnsángtạođể
giảiquyết một vấnđềcụthể, đócũngchínhlà một trongcácgiải phápđể nâng
caokếtquảdạy vàhọcđưa môn học tới gầnvới cuộc sống.
Từ nhữnglídotrên,chúngtôilựa chọnnghiêncứuđề tài“Xâydựngvàsử
dụngbàitập tiếp cậnnănglực Vậtlítrongdạy học chủ đề “Nănglượng,côngvà
côngsuất”- Vậtlí10”.
II.Môtả giảiphápkỹ thuật
II.1.Môtả giảipháptrước khi tạo ra sángkiến
Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực giáo dục cũng như trong nhiều văn bản
chươnggiáodục phổ thôngcủa nhiềunướcđãcố gắngđịnhnghĩakháiniệmnăng
lực. F.E. Weinert cho rằng:“Nănglựcđược thể hiệnnhưmột hệ thống khả năng,
4
sự thànhthạo hoặc nhữngkĩnăngthiết yếu,cóthể giúpconngườiđủ điều kiện
vươntới một mụcđíchcụ thể”.CòntheoJ.Coolahanthìnănglựcđượcxemnhư
là“những khả năngcơbản dựatrêncơsở tríthức, kinh nghiệm,cácgiátrị và
thiênhướng của mộtconngườiđượcpháttriểnthôngquathựchànhgiáodục”
3
…Nhưvậynóiđếnnănglựclàphảinóiđến khả năngthực hiện,làphải biếtlàm,
chứ khôngchỉ biếtvàhiểu.
Cóthể chianănglựcthànhhailoại, cụ thể là:
– Nănglựcchunglànănglực thiết yếu,cơbảntrongxãhộiđể conngườicó
thể sốngvàlàmviệcbìnhthường.
– Năng lực chuyên biệtlà năng lực riêng, cụ thể được hìnhthànhvà phát
triển do mộtmônhọc hoặclĩnhvựcnàođó.
Mụctiêucuốicùngcủa dạy họcpháttriểnnănglựclànănglực cầncóđể
sống tốthơn,đápứngđược nhữngyêucầu củaxãhộiđangthayđổi từngngày
chứ không phải là hệ thống kiến thức, là khối lượng nội dung, là biết thật
nhiều,….Nănglựclàmụcđíchcuốicùngvớiphươngtiệnđể đạtđượclànội dung
vàkiến thức. Khi dạy một kiến thức, một vấnđề nàođó,người GV cầnxácđịnh
rõnhững hiểu biết ấycóthể vận dụngvàotìnhhuốngnàotrongcuộc sống?Người
họccũngphảiđặtracâuhỏitươngtự vàtự tìmhiểu, trả lời.Tuynhiên,chúý
nănglựckhôngcónghĩalàxemnhẹ kiến thức.
Tómlại,dạyhọcpháttriểnnănglựcvẫncoitrọngnộidungkiếnthức,tuy
nhiênchỉnộidungkiếnthứclàchưađủ;cầnthayđổicáchdạyvàcáchhọctheo
hướngHSchủđộngthamgiakiếntạonộidungkiếnthức,vậndụngtrithứcvào
cuộcsốngvàhìnhthànhphươngpháptựhọcđểcóthểhọcsuốtđời.
Dựatrêncácphươngphápnhận thức củacácnhàVậtlí,căncứ vàođặcđiểm
mứcđộ nhận thức của họcsinhvàdựatrênnội dung cốtlõicủamônVậtlí,thì
nănglực Vậtlílàkhả năngtìmraquiluật, vận dụng qui luật về sự vậnđộng, sự
tươngtác,sự bảotoàntrongthế giới tự nhiênđể giải quyết những vấnđề trong
khoa họcvàtrongđời sống.
5
BàitậpVậtlívớitưcáchlàmộtphươngphápdạyhọc,nóđượchiểulàmột
vấnđềđặtrađòihỏiphải giảiquyếtdựavàonhữngphéptoán,nhữngsuyluận
logicvànhữngthínghiệmvớicơsởlàcácđịnhluật,phươngphápVậtlí.
Bài tập Vật lí theo định hướng PTNL là bài tập mà học sinh phải vận
dụngcáckiếnthức,kinhnghiệmvàvốnhiểubiếtsẵncóđểgiảiquyếtđượcmột
vấnđềmớigắnvớithựctếđờisống. Bàitậpđượcxâydựngvớimụctiêugiúp
hình thành, pháttriển tốiưunănglực vậtlínói riêngđồngthờihỗ trợvào phát
triểnnăng lựcchungcủaHS, làmphương tiệnđểkiểmtra, đánh giáđượcNLVL
của học sinh.
Trongthựctếdạy học Vậtlý, bàitậpVậtlý cóvaitròrất quantrọng trong
việc thực hiện các mục tiêu dạy học.
– HSrènluyện,liênhệvàvậndụngkiếnthứcvàothựctếđờisống.
– Trangbịkiếnthứcdựavàoviệcnghiêncứutàiliệu.
– Nănglựcsángtạođượcrènluyện.
– Rèn luyện cho học sinh những đặc tính tốt như khả năng làm việc độc
lập,tinhthầnlàmviệcnhóm,tínhcẩntrọng,nhẫnnạivàsẵnsàngvượtquathử
thách.
– Khảosát,kiểmtratừđóđánhgiáđượckiếnthứcvàkĩnăngcủaHS.
II.2.Môtả giảiphápsaukhicósángkiến
II.2.1. Cấutrúcnănglực Vậtlí,bàitập bồidưỡngnănglực Vậtlí.
a. Cấutrúcnănglực Vậtlívàcácbiệnphápbồidưỡngnănglực Vậtlí
Dạy học Vậtlíbồidưỡng,pháttriểnnănglựckhôngloại trừ mụctiêudạy
học nhằmđến hệ thống kiến thức,kĩnăng,tháiđộ củangười học.
Dựatrênmụctiêuvàđặcđiểm củamônhọc,ngườitaxácđịnhcácyêucầu
củanănglựcmàngười học cầnđạt dựatrêncấutrúcnănglực.Quytrìnhxácđịnh
cấutrúccủanănglựccóthể môtả quasơđồ sau [9]:
6
Sơđồ1.1:Quytrìnhxácđịnhcấutrúcnănglực
Cácbiểu hiện củaNLVLcómối quan hệ qua lại vớinhauvàcónhững biểu
hiệnnàylàhệ quả của biểu hiệnkhác.Để thuận tiện cho việc bồidưỡng,phát
triểnvàđánhgiáquátrìnhcóthể phânchianănglựcthànhchuỗicáctrìnhtự
hànhhđộng gắnbóchặt chẽ vớinhau.Cáchànhđộnglàthực hiệncáccquansát,
tìmtòi,khámpháthế giới tự nhiênvàvận dụng kiến thức,kĩnăngđể giảithích
cáchiệntượng tự nhiên.Khingười học thực hiệncáchànhđộngnàyđồng thời
đảm bảo việccóđượccácbiểu hiện củaNLVLđãđề cậptrongchươngtrìnhmôn
học. Vớilídonhưvậy,NLVLcóthể đượcmôtả qua bảng cấutrúcsau[9]:

7

8

9

10

Bảng 1.1: Bảng cấutrúcnănglực Vậtlí
b, Để bồidưỡngnănglực Vậtlícóthể dựavàocácbiệnphápsau:
– Để giúpHScókhả năngpháttriểnnănglực Vậtlícầntăngcường sử dụng
cácphươngphápdạy họctíchcựcnhưdạy học giải quyết vấnđề, dạy học dự án,
dạy họctrêncơsở vấnđề,…
– Xâydựngvàsử dụng hệ thốngbàitập bồidưỡngnănglực,đặc biệtquantâm
đếnbàitập thực nghiệmvàbàitập gắn với thực tiễn.Cácbàitậpnàycũnglàcơ
hộiđể người học thực hiệncácthaotáctưduynhưphântích,tổng hợp,sosánh,
diễn dịch, quy nạp,…
– Thườngxuyêntổ chứcchoHScáchoạtđộng trải nghiệm, thực hiệncácdự
ánhọc tập.
11
c. Côngcụ đánhgiánănglực Vậtlí
Đánhgiánănglực ở trườngTHPTđược hiểulàđánhgiákhả năngngười học
ápdụng linh hoạt những kiến thức,kĩnăngđãhọcđể giải quyếtcácvấnđề trong
cuộc sống thực tiễn
Tùytheonănglực của mỗiHSmàGV,nhàquảnlícóthể chọn những nhiệm
vụ phùhợp.VàbảnthânHScũngcóthể sử dụngcôngcụ nàyđể tự đánhgiánăng
lực củamình,từ đócóhướng phấnđấu,rènluyệnđể nângcaokhả năng.
Cóthể môtả cácgiaiđoạn cần thực hiệntrongquátrìnhđánhgiánănglực
nhưbảng sau [9]:
Sơđồ 1.2:Cácgiaiđoạn cần thực hiệntrongquátrìnhđánhgiánănglực
Để lựa chọncáchìnhthức kiểmtrađánhgiáGVcần lựa chọncôngcụ thu
nhậnthôngtinquacáchànhvitươngứng vớicácnănglựcthànhtố củanănglực
muốnđánhgiá.

12

d. PhânloạibàitậpVậtlí
ViệcphânloạibàitậpVậtlítùythuộcvàotiêuchí saochogiáoviênlựa chọn
đượcbàitậpphùhợpvớitrìnhđộ năng lựcvànhậnthứccủaHS[8].
Sơđồ1.2:Sơđồphânloạibàitập
Sơđồ 1.3:Sơđồ phânloạibàitập
e. Sử dụngbàitập bồidưỡngnănglực Vậtlí
* Nguyêntắc sử dụng hệ thốngbàitập bồidưỡngnănglực Vậtlí:
– Phảiphùhợp với mụcđíchsử dụng: Bàitậpđược sử dụng ở trong mọikhâucủa
quátrìnhdạy học.Nhưng,trongmỗikhâuđócần chọnbàisaochophùhợp với
13
mục tiêukiến thức,kĩnăng của bài họcvà cần xácđịnhbài tậpđược sử dụng
nhằmpháttriển những chỉ số hànhvinănglựcnàocủa Vậtlí
– Đảm bảo HS phải trực tiếp tham gia thực hiệncácyêucầu củabàitập: Trong
quátrìnhtrìnhsử dụngbàitậpthìmỗi HS phảilàngười trực tiếp thực hiệncác
yêucầu củabàitậpkhiđómớiđảm bảopháthuytốiđaviệchìnhthànhvàphát
triểnnănglực của mỗicánhânHS.Bêncạnhđó,GVphảilàngườigiámsátquá
trìnhHSthực hiệncácyêucầu củabàitậpđể kịp thờigiúpđỡ,địnhhướng khi cần
thiết.
– Phảiphùhợp với thực tiễn dạy học: Trong hệ thốngbàitập, chắc chắncónhững
bàicầncóthiết bị thínghiệm.Vìvậy,để đảm bảođược việc dạy họcngườigiáo
viêncần lựa chọnbàitậpsaochophùhợp vớiđiều kiệncơsở vật chất củanhà
trường.Đồng thời,cũngphảiphùhợp với thờigianquyđịnh của tiết học (nếulà
bàitập tổ chứctrênlớp),cũngnhưquỹ thời gian tự học của HS (nếulàbàitập
giao về nhà)vàtrìnhđộ,nănglực của học sinh.
– Sử dụngbàitập trong dạy họcđể pháttriểnnănglực cho HS phải gắn liền với
đổi mới kiểmtra,đánhgiá:Để việc dạy họcđạtđược mụctiêulàpháttriểnnăng
lực vậtlýchoHSthìviệc sử dụng hệ thốngbàitập phảiđạt hiệu quả tốt, hệ thống
bàitậpđóthể hiệnđược sự chuyển từ việcđánhgiáchủ yếulànội dung tri thức
người họcđạtđược sang việcđánhgiámứcđộ nănglựcHSđạtđược. Muốn vậy,
phảiđồng thờiđổi mớicôngtáckiểmtra,đánhgiá,chuyển từ việcđánhgiákết
quả học tập sangđánhgiáquá trìnhthực hiện nhiệm vụ,quá trìnhhọc tập của
người học.Khiđó,đổi mới kiểmtra,đánhgiákhôngchỉ gópphần quan trọngtác
độngđếnýthức,tháiđộ,tínhtíchcực học tậpmàcònđịnhhướngđược mụctiêu
màngười học cầnđạtđếnđólàhìnhthànhvàpháttriểnnănglực ở người học, gắn
liền với thực tiễn.
* Địnhhướng hệ thốngbàitậpđánhgiánănglực Vật lí:
– Sử dụngbàitập mộtcáchlinhhoạt: Thực tế cho thấy,bàitập hiệnnaythường
dànhchocủng cố kiến thức.Tuynhiên,mỗibướclênlớpđềucónhữngvaitrò
14
trong việcxâydựng một kiến thức,kĩnăngnhất định,nênviệc sử dụngbàitập
vàotất cả cáckhâucủaquátrìnhdạy học mộtcáchlinhhoạtlàrất cần thiết. Từ
hình thànhkiến thức mới đến củng cố ôntậpvàkiểmtra,đánhgiásẽ vừa góp
phầnnângcaochấtlượng củaquátrìnhdạy học, vừalàmtănghiệu quả của việc
sử dụngbàitập nhằmpháttriểnnănglực cho HS.
– Sử dụng đa dạng các loại bài tập: Căn cứ vào mục đích phát triển năng lực,
thôngquacácthànhtố vàchỉ số hànhvitươngứng,giáoviênnênsử dụng linh
hoạt,đadạngcácloạibàitập:BTđịnhtính,BTđịnhlượng,BTthínghiệm, BT
thựchành,bàitập mở.
– Tăngcường sử dụngbàitập VậtlíchoHSnghiêncứu ở nhàtrongdạy học dự
án,dạy họctìmtòikhámphá: Địnhhướngnàysẽ giúphìnhthànhvàpháttriển
khả năngtự học, tự tìmtòinghiêncứu,khámphá…của họcsinh.KhiđóGVcần
giámsát,kiểmtra,đồng thờiđánhgiáquátrìnhcũngnhưkết quả,giúpHSthực
hiệnbàitậpđược giao về nhàvới hiệu quả cao nhất.
* Quytrìnhsử dụng hệ thốngbàitập gồm3giaiđoạn:
– Giaiđoạn 1: Lựa chọnbàitậpvàxâydựng kế hoạch tổ chứcbàihọc dựavào
mụctiêuvề chuẩn kiến thức,kĩnăng,pháttriểnNLvàtrìnhtrìnhđộ nănglực ban
đầu của HS.
– Giaiđoạn2:Giaovàtổ chức cho HS thực hiệnbàitập.
– Giaiđoạn3:GVđánhgiáhiệu quả sử dụngbàitập.
II.2.2. Xâydựngvàsử dụng hệ thốngbàitập tiếp cậnnănglực Vậtlítrong
dạy học chủ đề:“Nănglượng,côngvàcôngsuất”– Vậtlí10
II.2.2.1. Tổng quan nội dung chủ đề “Nănglượng,côngvàcôngsuất”- Vậtlí
10
a. Mụctiêudạy học chủ đề “Nănglượng,côngvàcôngsuất”
Theochươngtrìnhgiáodục phổ thôngmônVậtlíđượcbanhànhthìmụctiêu
dạy học chủ đề “Nănglượng,côngvàcôngsuất”– Vậtlí10là [1]:
– Chếtạomôhìnhđơngiảnminhhoạđượcđịnhluậtbảotoànnănglượng,
15
liênquanđếnmộtsố dạng năng lượng khácnhau.
– Trìnhbàyđượcvídụchứngtỏcóthểtruyềnnănglượngtừvậtnàysangvật
khácbằngcáchthực hiệncông.
– Nêuđượcbiểuthứctínhcôngbằngtíchcủalựctácdụngvàđộdịchchuyển
theophươngcủalực, nêuđượcđơnvịđocônglàđơnvịđonănglượng.
– Từ phương trình chuyển động thẳng biến đổi đều với vận tốc ban đầu
bằng không, rút ra đượcđộng năngcủavậtcógiá trịbằngcông củalựctác dụng
lên vật.
– Nêu được công thức tính thế năng trong trường trọng lực đều, vận dụng
được trong một số trường hợpđơn giản.
– Phân tích được sự chuyển hoá động năng và thế năng củavật trongmột số
trường hợpđơn giản.
– Nêu được khái niệm cơ năng; phát biểu được định luật bảo toàn cơ năng
và vận dụng được địnhluật bảo toàn cơnăng trongmộtsốtrường hợpđơn giản.
– Nêu được ýnghĩa vật lí và định nghĩa côngsuấttừ mộtsố tìnhhuống thực
tếthôngquathảoluận.
– Vận dụng được mối liên hệ công suất (haytốc độ thực hiện công) với tích
của lực và vận tốc trong một sốtìnhhuốngthựctế.
– Từ tình huống thực tế, thảo luận để nêu được định nghĩa hiệu suất, vận
dụng được hiệu suất trong một sốtrườnghợpthựctế.
b. Nội dung kiến thức chủ đề “Năng lượng, công và công suất”
Đối vớisáchkết nối tri thức củaNXBGiáodục ViệtNamthìchủ đề “Năng
lượng,côngvàcôngsuất”được thể hiện qua nội dung củachương4
phổ thôngmới 2018 của mônVậtlí.Dạy họctheođịnhhướng nội dung hay
dạy
2
Sơđồ 2.1:Sơđồ tưduychủ đề “Nănglượng,côngvàcôngsuất”– Vậtlí10
Nội dung cụ thể nhưsau:
1. Nănglượng
– Nănglượngcó thể tồn tại ở dạng: cơ năng,hóanăng, nhiệtnăng, điện năng,
nănglượngánhsáng,nănglượngâmthanh,nănglượngnguyêntử…
– Nănglượngcóthể truyền từ vậtnàysangvậtkhác,hoặc chuyểnhóaqualại giữa
cácdạngkhácnhauvàgiữacáchệ,cácthànhphần của hệ.
2.Định luật bảotoànnănglượng
– Nănglượngkhôngtự nhiênsinhravàcũngkhôngtự nhiênmấtđimàchỉ truyền
từ vậtnàysangvậtkháchoặc chuyểnhóatừ dạngnàysangdạngkhác.
3.Côngcủa một lựckhôngđổi
3
a. Thực hiệncônglàmộtcáchtruyềnnănglượng từ vậtnàysangvậtkhác:
Côngđãthực hiện = Phầnnănglượngđãtruyền
Nghĩalà:Cônglàsố đophầnnănglượngđược truyền hoặc chuyểnhóatrongquá
trìnhthực hiệncông.
b.Trường hợp tổngquát:A=F.s.cosα

1J = 1N.1m =1 N.m

1Jlàcôngdolựccóđộ lớn 1N thực hiệnkhiđiểmđặt của lực chuyển dời 1m
theophươngcủa lực.
c.Chúý:
+ cosα >0→A>0:côngphátđộng(0° α <90°).
+cosα<0→A<0:côngcản(90°<α 1800).
4.Côngsuất
– Đặctrưngchotốcđộsinhcôngcủalực:
Khixéttrongkhoảngthờigianrấtnhỏ,cácđạilượngtrongcôngthứccóýnghĩa
tứcthời:
5.Hiệusuất
– Đặctrưngchohiệuquảlàmviệccủađộngcơ.
6.Độngnăng
a.Địnhnghĩa
– Độngnănglàdạngnănglượng của vậtcóđượcdonóchuyểnđộng.
b.Đặcđiểm củađộngnăng
– Độngnăngphụ thuộcvàokhốilượngvàchỉ phụ thuộcđộ lớn vận tốc,không
phụ thuộchướng vận tốc
4
– Độngnăng làđạilượngvôhướng,khôngâmvà cógiátrị phụ thuộcvàohệ quy
chiếu.
c.Địnhlýđộngnăng
7. Thế năngtrọngtrường
a.Địnhnghĩa
– Thế năngtrọngtrườnglàdạngnănglượngtươngtácgiữaTráiĐấtvàvật.Nó
phụ thuộcvàovị trícủa vật trong trọngtrường.
Wt = mgz
Với:zlàđộ cao của vật so với vị trígốc thế năng
– Đơnvị: jun (J)
Chúý:
+Để xácđịnh thế năng,tacần phải chọn mốc thế (làvị trímàtạiđóthế năngbằng
0)
+ Khi chọn gốc tọađộ trùnggốc thế năng,chiềudươngtrục Oz hướnglênthì:Vị
trítrêngốcz>0;dưới gốc z < 0.
b.Đặcđiểm
– Làđạilượngvôhướng
– Tùythuộcvàovị tríchọnlàmgốc thế năngmànócógiátrị dương,âmhoặc
bằngkhông.
c.Côngcủa vật
8.Cơnăngcủa vật chuyểnđộng trong trọngtrường
a. Địnhnghĩa
b.Định luật bảotoàncơnăngcủa vật chuyểnđộngdướitácdụng của trọng lực
5
c.Đặcđiểm của chủ đề “Nănglượng,côngvàcôngsuất”
– Đặc điểm: Đâylàchủ đề giảithíchhiệntượng gắn với chuyểnđộngđãhọc ở chủ
đề trước từ gócđộ nănglượng. Ở chủ đề này,HSđượctìmhiểucácvídụ chứng
tỏ cóthể truyềnnănglượng từ vậtnàysangvậtkhácbằngcáchthực hiệncông;
Vận dụng biểu thứctínhcôngtrongmột số trường hợpcơbản; thảo luậnýnghĩa
Vậtlívàsuyrađịnhnghĩa,biểu thứctínhcôngsuất; vận dụng mốiliênhệ công
suất (hay tốcđộ thực hiệncông)vớitíchlựcvàvận tốc trong một số trường hợp
thực tế.HSđược củng cố vàpháttriểnkháiniệmnănglượng (thế năng,động
năng,cơnăng,bảotàonvàchuyểnhóanănglượng, …)đãhọctrongmônKHTN
ở cấp THCS. Từ tìnhhuống thực tế, thảo luậnđể nêuđượcđịnhnghĩahiệu suất,
vận dụngđượcđịnhnghĩahiệu suất trong một số trường hợp thực tế vàchế tạo
môhìnhđơngiản minh họađượcđịnh luật bảotoànnănglượngliênquanđến một
số dạngnănglượngkhác.
– Một số nhữnglưuývề khókhănhoặc quan niệmsaimàHSthường gặp:
+ HScóthể khóhiểu: Thực hiệncônglàmộtcáchđể truyềnnănglượng từ
vậtnàysangvậtkhác.Độ lớn củacôngmàlực thực hiệnđược bằng phầnnăng
lượngđược truyềnđi.GVcần tạocơhộiđể HStrìnhbàyýhiểu củamìnhvàtổ
chức thảo luận, khẳngđịnhýđúngvàchỉnh sửaýchưađúngcủa HS. Từ đóđịnh
hướngđược cho HS xử líđượccácbàitập vận dụngcaoliênquanđến việc thực
hiệncôngvàsự chuyểnhóanănglượng.
+ Một số HScóthể khônghiểuđược: Lực hấp dẫnlàmvệ tinh chuyểnđộng
quanhTráiĐấtnhưnglạikhôngsinhcông.
+ HScóthể nhận ra tầm quan trọng của việcxácđịnh sự thayđổiđộ cao khi
tínhtoánthế năngvìmốctínhthế năngđược ngầmđịnhlàở độ caobanđầu của
vật.Độ cao so với mựcnước biểnđôikhikhôngcóýnghĩanhiều trong việcxác
định thế năng.
6
+ HScóthể khôngđồngýrằng ở vị tríthấp nhấttrênquỹ đạo chuyểnđộng
tàulượncóvận tốc lớn nhất.
+ HScóthể gặpkhókhăntrongviệcxácđịnh dạngnănglượngcóíchtrong
cáctìnhhuống cầnxácđịnh hiệu suất.HScóthể bănkhoăntrongviệc biểu diễn
hiệu suất bằngkíhiệutoánvídụ hiệu suất0,7vàhiệu suất 70%.
– Những mở rộng cho HS giỏi:
Đối với HS giỏicóthể mở rộngthêmmột số ýsauđể HScóthể tưduyvà
thực hiệncácbàitập phức tạpliênhệ thực tiễn:
+ YêucầuHSphântíchchuyểnđộng củapittongtrongxemáy.Nhiênliệu bị
nén,đốtcháy,nổ vàxả làmchopittongchuyểnđộng,sinhcôngtrêntrụcbánhxe.
Trục bánh xe quay, thực hiện công lên lốp xe, làm xe máy chuyển động trên
đường. Qua hoạtđộngnàyHSthấyrõviệc thực hiệncônglàmộtcáchđể truyền
nănglượng từ vậtnàysangvậtkhác.Độ lớn củacôngmàlựcđãthực hiệnđược
bằng phầnnănglượngđãđược truyềnđi.
+ Yêucầu HS chứngminhcôngcủa trọng lựcđối với vật bị némchỉ phụ
thuộcvàochênhlệchđộ cao, chứ khôngphụ thuộcvàoquỹ đạoném.Cóthể gợiý
HSphântíchtácdụngsinhcôngcủa trọng lựctheophươngnằmngangvàphương
thẳngđứng.
+ YêucầuHStínhđộngnăng,thế năngcủatàulượng ở cácvị tríkhácnhau
trênquỹ đạo bằngcáchcungcấp một số dữ liệu về khốilượng, tốcđộ,độ caovà
lượngnănglượnghaophídưới dạngnănglượngâmthanhvànănglượng nhiệt.
+ Môtả cácgiaiđoạn củaquátrìnhchuyểnhóanănglượng củanhàmáy
thủyđiệnvàhiệu suất ở mỗigiaiđoạn. Sử dụnglượcđồ minh họa hiệu suấtđể
minh họacácgiaiđoạn củaquátrìnhchuyểnhóatừ thế năngthànhđiệnnăng.
+ Yêucầu HS viết tiểu luận về:Quátrìnhchuyểnhóacácchấtdinhdưỡng
trongcơthể vàcácyếu tố ảnhhưởngđến hiệu suất chuyểnhóanănglượng dự trữ
trong thứcăn. Cácdạngnănglượnghaophítrongquátrìnhsản xuấtvàtruyền tải
điệnnăngđixa.
7
II.2.2.2. Xâydựng hệ thốngbàitập chủ đề “Nănglượng,côngvàcôngsuất”-
Vậtlí10nhằm bồidưỡngnănglực Vậtlícủa học sinh
a.Nguyên tắc xây dựng
Xâydựnghệthống bàitậptheođịnh hướng PTNLVậtlícủahọcsinh phải
dựa trên các nguyên tắc:
+đảm bảo chuẩn kiến thức kĩ năng;
+bồi dưỡng được hầu hết các thànhtốcủanăng lực Vật lí;
+được phân mức phù hợp với trình độ năng lực của nhiều đối tượng HS;
+đảm bảo tính khoa họcvàchính xác;
+đảm bảo tính đa dạngvàtính hệ thống;
+góp phần thực hiện mục tiêu môn học;
+ phải kiểm tra đánh giá được năng lực của HS.
b.Phân mức độ chất lượng bàitập
Để phù hợp với các đối tượng học sinh khác nhau, trong sángkiếnkinh
nghiệm này, chúng tôi đề xuất 3 mức độ chất lượngdựatheocácchỉsốhành
vicầnthựchiệnvàmứcđộphứctạp củanhiệmvụ, theosốmứcđộtựlựccủaHS.
Mứcđộchấtlượngtăngdầntừmức1, mức 2 đến mức 3 cụthểnhưsau:

8

Từ việcphânmứcđộ chấtlượngnhưtrênvàtừ bảng cấutrúcnănglực Vậtlí
để xâydựng bảngmôtả mụctiêunănglực của16bàitập thử nghiệmnhưsau:

9

10

Bảng 2.1: Bảng mô tả mục tiêu năng lực của 16 bài tập thử nghiệm
c. Hệ thốngbàitập
Bài1:Mộtngườilínhcứuhỏacókhốilượng70kgleolênmộtthangdài10mđể
cứumộtembéđangởmộttầngnhàbịcháy.Thangnghiêngmộtgócbằng70o đối
vớimặtđất.
11
Mức3:Ngườilínhcứuhỏanàymangđượcembécókhốilượng30kgxuốngđến
mặtđấtantoàn.Hãytínhcôngtoànphầncủatrọnglựckểtừkhianhleolêntừ
mặtđấtchođếnkhixuốngtrởlạimặtđất.
Hướngdẫn:
+Côngcủatrọnglựckhingườilínhcứuhỏaleolêncầuđóngvaitròlàcôngcản.
+Côngcủatrọnglựctácdụnglênngườilínhcứuhỏakhianhleolênlà:
+Côngcủatrọnglựctácdụnglênngườilínhcứuhỏakểtừkhianhleoxuốngtrở
lạimặtđấtlà:
+Côngtoànphầncủatrọnglựctácdụnglênngườilínhcứuhỏakểtừkhianhleo
lêntừmặtđấtchođếnkhixuốngtrởlạimặtđấtlà:A+A’=2,82.103 J
Mức 2: Tính công của trọng lựctác dụng lên
người lính cứu hỏa này khi anh leo lên được
đếnđầuthang.Lấyg=10m/s2.
Mức 1: Công của trọng lực có vai trò gì khi
ngườilínhcứuhỏaleolêncầuthang?Tạisaokhi
leolêncầuthangchúngtalạicảmthấymệthơn
khixuốngcầuthang?

Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Thầy cô có thể xem thêm SKKN các cấp khác:

Tổng hợp SKKN Luận Văn Luận Án O2 Education cấp THPT

Tổng hợp SKKN cấp THCS O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp tiểu học O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp mầm non O2 Education

Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT

SKKN Áp dụng phương pháp dạy học tích cực trong dạy học vật lý như thế nào để phát triển tốt nhất năng lực cho học sinh

Điềukiệnhoàncảnhtạorasángkiến:
Mụctiêucủangànhgiáodụcnướcnhàlàđổimớicănbản,toàndiệncảvề
phươngphápdạyvàhọc.Dạyhọchiệnnaykhôngchỉđơnthuầnlàtruyềnthụ
kiếnthứcmộtchiều;khôngchỉcungcấpchohọcsinhtrithứcvàkinhnghiệm
xãhộimàphảigópphầntíchcựcvàoviệchìnhthànhvàpháttriểncácphẩm
chất,nănglựccủangườihọc,lấyngườihọclàmtrungtâm.
Khoản3,Điều 30 Luật Giáo dụcnăm2019quyđịnh “Phươngphápgiáodục
phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp
vớiđặctrưngtừng môn học, lớp họcvàđặcđiểmđốitượng học sinh; bồidưỡng
phươngpháptự học, hứng thú học tập, kỹ nănghợp tác, khả năngtưduyđộc lập;
phát triển toàn diện phẩm chấtvànănglực củangười học;tăngcường ứng dụng
công nghệ thông tin và truyền thông và quá trình giáo dục”
Nghị định số 29-NQ/TW 2013 về đổi mớicănbản toàn diệngiáovàđàotạo
đãnêurõquanđiểm chỉ đạo: “…Đổi mớicănbản, toàn diện giáo dụcvàđàotạo
làđổi mới những vấnđề lớn, cốt lõi, cấp thiết từ quanđiểm,tưtưởng chỉ đạođến
mục tiêu, nộidung,phươngpháp,cơchế,chínhsách,điều kiệnđảm bảo thực
hiện,đổi mới từ sự lãnhđạo củaĐảng, từ sự quản lý củaNhànướcđến hoạtđộng
quản trị củacáccơsở giáo dục – đàotạo và thực hiện tham gia củagiađình,cộng
đồng xã hội và bảnthânngười học…”
VậtLí làmộtmônhọcgắnliềnvớicáchiệntượngtựnhiên,gầngũivới
cuộcsốngnhưnglạiđượcđánhgiálàmộtmônhọckhóbởimônhọcnàygắnliền
với rất nhiều côngthức, định luật, kháiniệm trừu tượng. Nhiệm vụ đổi mới
phươngphápdạyhọctheohướngpháttriểnnănglực,phẩmchất,pháthuytính
tíchcựcchủđộngcủahọcsinhlàmộtnhiệmvụcấpthiếthàngđầuđốivớimỗi
giáoviêntrongthờiđạimới.
Trướcyêucầuđó,ngườigiáoviênphảitíchcựctựhọctập,thayđổiphương
phápdạyhọccủabảnthânđểnângcaochấtlượngvàhiệuquảcủagiáodục.Để
họcsinhchủđộnglĩnhhộikiếnthứctronggiờhọcthìđòihỏiphảicósự
2
tậptrungvàhứngthú.ĐốitượnghọcsinhTHPTngàynay,vớisựbùngnổthông
tin,tâmlýlứatuổithìviệctậptrunggặpkhánhiềukhókhăn.Sựtậptrungcủa
họcsinhđốivớimônVậtLí thìcàngkhó.Giáoviênphảigâyđượchứngthúhọc
tậpchohọcsinhbằngcáchlôicuốncácemvàocáchoạtđộnghọctập,việcáp
dụngphươngphápdạyhọctíchcựclàgiảipháphiệuquảnhất.
Phươngphápdạyhọctíchcựckhôngchỉgiúphọcsinhnắmvữngkiếnthức
mà con giúp các em pháttriểnphẩmchất,nănglực,kỹnăngvàtháiđộsốngtích
cựctrongcuộcsống.Điềunàygiúpcácemtựtin,sángtạovàhạnhphúchơn.Áp
dụngphươngphápdạyhọctíchcựcvàotừngtiếtdạysẽcógiúphọcsinhtrong
việctíchcực,chủđộnghọctập;đặcbiệttrongđộtuổiTHPT– cácemluônmuốn
đượcthểhiệnsựhiểubiếtcủamìnhtrướcmặtbạnbè.Việcápdụng phươngpháp
dạyhọctíchcực vàodạyhọcVậtlí sẽtăngcườnghiệuquảhọctập: giúp các em
cóthểlĩnhhộinhữngtrithứcvậtlí mộtcáchnhẹnhàng,nhưnglạiđượchọcsinh
tiếpnhậnmộtcáchhứngthú,vuivẻ,thoảimái;làmchochấtlượngdạyhọcđược
nângcao.Thôngquahoạtđộng họctậptíchcực sẽ giúphọcsinhpháttriểntốtcác
phẩmchấtvànănglựcnhư: nănglựchợptác,giảiquyếtvấnđề,vậndụngkiến
thứcvàsángtạo…
Chínhvìnhữnglýdotrên,chúngtôiđãchọnđềtàinghiêncứu“Áp dụngphương
phápdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí nhưthếnàođể pháttriểntốt phẩm
chấtvànănglựccho họcsinh”.
II.MÔTẢGIẢIPHÁP
1.Môtảgiảipháptrướckhitạorasángkiến
HiệnnaydạyhọcVậtLítrongcáctrườngphổthôngnóichungchủyếuvẫn
làcáchdạyhọctruyềnthống“đọcvàghichép”. Phươngphápdạyhọctruyềnthống
lànhữngcáchthứcdạyhọcquenthuộcđượctruyềntừlâuđờivàđượcbảotồn,
duytrìquanhiềuthếhệ.Vềcơbản,phươngphápdạyhọcnàylấyhoạtđộngcủa
ngườithầylàtrungtâm.TheoFrire- nhàxãhộihọc,nhàgiáodụchọcnổitiếng
ngườiBraxinđãgọiphươngphápdạyhọcnàylà”Hệthốngbanphátkiếnthức”,
là quátrìnhchuyểntảithôngtintừđầuthầysangđầutrò.
3
Vớicáchdạyhọctruyềnthốngtrên tôiđãgiảngdạytạitrườngTHPTBNghĩa
Hưngtôithấy phươngphápnàycónhữngưuđiểmvàkhuyếtđiểmsau:
a.Ưuđiểmcủaphươngphápdạyhọctruyềnthống:
– Có nhữngđánhgiátíchcựcvềphươngphápthuyếttrìnhđãlàmchophương
phápnàyđượcápdụngrộngrãitrongmộtthờigiankhádàivàchođếntậnngày
nay.Phươngphápthuyếttrìnhđátừngđượccoilàphươngpháptốiưuđểgiáo
viêncóthểtruyềnđạtmộtkhốilượngkiếnthứclớntrongmộtkhoảngthờigian
ngắn;Giáoviênhoàntoànchủđộngtronggiờgiảngcủamình,khônggặpkhó
khăntrởngạiđốivớinhữngvấnđềcóthểnảysinhtrênlớp,tiếpthuđượcnhiều
kiến.Giáoviênđượcgiảmbớtnhữngkhókhăn,thời gianchogiáoviêntrongviệc
chuẩnbịbàimộtlầnthểdùngnhiềulần.
-Vớiphươngphápdạyhọctruyềnthốngkiếnthứcnộidungbàidạycótính
hệthống,tínhlogiccao.
b.Nhượcđiểmcủaphươngphápdạyhọctruyềnthống:
Do quáđềcaongườidạynên phươngphápdạyhọctruyềnthốngđọcchépkhiáp
dụngvàodạyhọcVật Lí tôithấycónhiềunhượcđiểmlớnsau:
-Vớicáchdạyđọcchépthườngcácthầycôthườngcungcấpkiếnthứcquá
nhiều.
-Vớicáchdạyhọctruyềnthốngđọcchéphọcsinhtiếpthu kiếnthứcmột
chiều.Cácgiáoviênđềudễdàngnhậnthấykhiđứngnếuthuyếttrìnhtrongmột
khoảngthờigiandàithìhầuhếthọcsinhđềumệtmỏikhiphảingồilắngnghemà
khôngđượcchủđộngthamgiavàobàigiảng.Mặcdùgiáoviênhoàntoànchủ
độngvề thờigianvànộidunggiảngdạy,nhưnggiáoviêncũngvẫnrấtmệtmỏi
nhưhọcsinh.Mặtkhác,chỉcómỗigiáoviênlàngườitrìnhbày,nêndườngnhư
giáoviênlàngườichịutráchnhiệmduynhấtvềthànhcôngvàchấtlượngbài
giảng.Điềunàykhôngthểkhuyếnkhíchhọcsinhtíchcựchọctậpvàcótâmlýỷ
lạivàogiáoviên.Trongthựctếhọcsinhkhôngthểnhớđượchếtnhữnggìgiáo
viêntrìnhbàyvàthậmchícònnhớrấtít.Hơnnữa,việchọcsinhghinhớnhững
kiếnthứcmàgiáoviêntruyềnđạttrênlớpkhôngđồngnghĩavớiviệchọcsinh
4
hiểuvàcóthểvậndụngđượctrongthựctế.Bêncạnhđóhọcsinhkhôngcócơ
hộiđểchiasẻ,đónggópnhữngkiếnthứcvàkinhnghiệmcủamình. Họcsinhchỉ
“quen”vớiviệcthầycô“nghĩhộlàmhộ”.Từđóhọcsinhthụđộngtrong cách
tiếpnhậnkiếnthứcvừathụđộngtrongcáchhọcbài.Họcsinhchỉquentính“ăn
sẵn”chứkhôngchịunghiêncứu,tưduyvàsángtạo.
– Vớicáchdạyđọcchéptrànlankiếnthứclàmhọcsinh khôngxácđịnh
đượcnộidungchínhcủabàihọc.Dẫnđếntìnhtrạnghọcsinhhọcbàitrànlan
khônghìnhthànhcáchtựhọc,tựsuynghĩtừđórấtkhóđểtạoratínhtưduycủa
họcsinhđặcbiệtvớimônVậtLívốnđãrấtkhôkhan.
Vớicáchhọcđọcchépgiáoviênthườngrấtíttổchứccáchoạtđộngchohọc
sinh chủyếulàhoạtđộngcủathầy.Giờdạydễđơnđiệu,buồntẻ,kiếnthứcthiên
vềlýluận, ítchúýđếnkỹnăngthựchànhcủangườihọc;dođókỹnăngứngdụng
vàođờisốngthựctếbịhạnchế. Thựchiệnlốidạynày,giáoviênlàngườithuyết
trình,diễngiảng,là”khotrithức”sống,họcsinhlàngườinghe,nhớ,ghichépvà
suynghĩtheo.Vớiphươngphápdạyhọctruyềnthống,giáoviênlàchủthể,làtâm
điểm,họcsinhlàkháchthể,làquỹđạo.Giáoándạytheophươngphápnàyđược
thiếtkếkiểuđườngthẳngtheohướngtừtrênxuống.Từđóhọcsinhkhôngchủ
độnghoạtđộng,tưduy.Vìvậyvớicáchhọcnàysẽlàmchohọcsinhkhôngchủ
độngtựtintrìnhbàycáchsuynghĩcáchlàm,quanđiểmcủamìnhvềnhữngsự
kiệnhiệntượngVậtLí.
– Vớicáchdạytruyềnthốngkhônghìnhthànhcácnănglựcchohọcsinh,học
sinhlạicàngkhôngcócơhộinhiềuđểpháttriểnnănglựcphẩmchấttheođịnh
hướnggiáodụcmới.Từđódẫnđếnkếtquả cóthểcaonhưnghọcsinhchỉbiết
làmtheomàkhôngbiếtsángtạovàápdụngvàothực tế,họcsinhchỉnhưnhững
“congàcôngnghiệp” nhấtlàvớimônVậtLícóquánhiềuhiệntượngvàcông
thức khónhớhọcsinhghichépxongkhôngthựchànhnênrấtdễquên.
Nhưvậyphươngphápdạyhọctruyềnthốngcónhiềunhượcđiểm.Đểkhắc
phụcnhữngnhượcđiểmtrêntôimạnhdạnápdụngphươngphápdạyhọctíchcực
nhằmpháthuytínhtíchcựcchủđộngsángtạocủahọcsinh,dạyhọcsinhcáchtự
5
học,tựsuynghĩchủđộngtronglĩnhhộikiếnthức…,đểhọcsinhcóthểpháttriển
tốtnhấtnănglựccủabảnthân.Quaquátrìnhnghiêncứuvàtìmhiểutôi Áp dụng
phươngphápdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVậtLí mộtcáchhiệuquảđểphát
triểntốtnhấtphẩmchấtvànănglựcchohọcsinh. Cónhiềuưuđiểmcóthểthể
khắcphụcnhữnghạnchếcủaphươngphápdạyhọctruyềnthống.Đồngthờivới
phươngphápdạyhọctíchcực nàyápdụngkhôngchỉvớimônVậtLímàcòn
ápdụngvớicácbộmônkhác vàápdụngchotấtcảcáccấphọc.
c. Tạisaophảidạyhọcpháttriểnnănglực?
Nănglựccửmộtconngườigiốngnhưmộttảngbăngtrôi:Kiếnthứcnóchỉ
làphầnnổi- ngắnhạn,cònkỹnăng,nănglựctháiđộ,nhâncáchnóchínhlà
phầnchìm- dài hạn,thôngquadạykiếnthức(làcáicớ)đểrènphẩmchấtvà
nănglựcchohọcsinh.
Dạyhọctheohướngđổimới nhằmpháttriểnnănglựcphẩmchất là xu
hướngtấtyếucủathờiđại
Sựpháttriểnkinhtế- xãhộitrongbốicảnhtoàncầuhoáđặtranhữngyêu
cầumớiđốivớingườilaođộng,dođócũngđặtra nhữngyêucầumớichosự
nghiệpgiáodụcthếhệtrẻvàđàotạonguồnnhânlực.Mộttrongnhữngđịnh
hướngcơbảncủaviệcđổimớigiáodụclàchuyểntừnềngiáodụcmangtính
hànlâm,kinhviện,xarờithựctiễnsangmộtnềngiáodụcchútrọngviệchình
thànhnănglựchànhđộng,pháthuytínhchủđộng,sángtạocủangườihọc.Định
hướngquantrọngtrongđổimớiphươngphápdạyhọclàđểpháttriểnphẩmchất
nănglựccủangườihọc(pháthuytínhtíchcực,tựlựcvàsángtạo,pháttriển
nănglựchànhđộng,nănglựccộngtáclàmviệccủangườihọc..).Đócũnglà
nhữngxuhướngquốctếtrongcảicáchphươngphápdạyhọcởnhàtrườngphổ
thông.
Thựchiệnchủtrươngđổimớiđồngbộmụctiêu,nộidung,phươngpháp,
hìnhthứctổchứcdạyhọcvàkiểmtra,đánhgiáchấtlượnggiáodục;gắnliền
giáodụctrongnhàtrườngvớithựctiễncuộcsống;gópphầnpháttriểnphẩm
chấtnănglựccủahọcsinhtrunghọc.
6
Căncứvàomụctiêugiáodụcphổthông,vấnđềđổimớiphươngphápdạy
họclàmộtquátrìnhtấtyếucủaxuhướngpháttriểnxãhội,nhằmnângcaochất
lượnggiáodụctrongthờikỳhộinhậpnềnkinhtếthếgiới,trangbịchothếhệ
thanhniêntrithứckhoahọc,cóthểlàmquen,tiếpcậnđượcvớinhữngnềngiáo
dụctiêntiếncủakhuvựcvàthếgiới,thìđổimớinềngiáodụcvàđổimớicác
phươngphápdạyhọclàmộttrongnhữngchủtrươngđúngđắncủaBộGiáodục
vàĐàotạo.Trongđó,“đổimớiphươngphápdạyhọc,chấmdứttìnhtrạngđọc
chép”theotôilàmộttrongnhữngbiệnphápđổimớiphươngphápdạyhọcvà
kiểmtrađánhgiánângcaochấtlượngdạyvàhọc.
CăncứchỉđạonghịquyếtHộinghịTrungương8khóaXIvềđổimớicăn
bản,toàndiệngiáodụcvàđàotạo:“tiếptụcđổimớimạnhmẽphươngphápdạy
vàhọctheohướnghiệnđại”, tiếptụcthựchiệncuộcvậnđộng“họctậpvàlàm
theotấmgươngđạođứcHồChíMinh,mỗithầycôgiáolàtấmgươngđạođức
tựhọcvàsángtạo”.
Căncứ côngvăn5555/BGDĐT-GDTrHđẩy mạnh việc vận dụng dạy học
giải quyết vấnđề,cácphươngphápthực hành, dạy học dự án trong các môn học,
tích cực ứng dụng thông tin vào nội dung bài học, khắc phục lối truyền thụ ápđặt
một chiều, ghi nhớ máy móc.
Khoản3,Điều 30 Luật Giáo dụcnăm2019quyđịnh “Phươngphápgiáodục
phổ thông phát huy tính tích cực, tự giác chủ động, sáng tạo của học sinh phù hợp
vớiđặctrưngtừng môn học, lớp họcvàđặcđiểmđốitượng học sinh; bồidưỡng
phươngpháptự học, hứng thú học tập, kỹ nănghợp tác, khả năngtưduyđộc lập;
phát triển toàn diện phẩm chấtvànănglực củangười học; tăngcường ứng dụng
công nghệ thông tin và truyền thông và quá trình giáo dục”
Nghị định số 29-NQ/TW 2013 về đổi mớicănbản toàn diệngiáovàđàotạo
đãnêurõquanđiểm chỉ đạo: “…Đổi mớicănbản, toàn diện giáo dụcvàđàotạo
làđổi mới những vấnđề lớn, cốt lõi, cấp thiết từ quanđiểm,tưtưởng chỉ đạođến
mục tiêu, nộidung,phươngpháp,cơchế,chínhsách,điều kiệnđảm bảo thực
hiện,đổi mới từ sự lãnhđạo củaĐảng, từ sự quản lý củaNhànướcđến hoạtđộng
7
quản trị củacáccơsở giáo dục – đàotạo và thực hiện tham gia củagiađình, cộng
đồng xã hội và bảnthânngười học…”
CăncứchỉđạotrongtỉnhNamĐịnhthựchiệntheochủtrươngcủaBộvàngành
cócácđợttậphuấnvềđổimớiphươngphápdạyhọc,dạyhọctheocácphương
phápkỹthuậtmớipháttriểnnănglựchọcsinh.
Vìvậyviệcápdụngphươngphápdạyhọctíchcựcsẽgiúphọcsinhphát
triểntốiđanănglực,phẩmchấtcủamìnhtrongquátrìnhhọctập.
2. Môtảgiảiphápsaukhicósángkiến:
2.1.Môtảgiảiphápmới
Vớiviệcxácđịnhđềtàinghiêncứulà “Ápdụngphươngphápdạyhọc
tíchcựctrongdạyhọcVậtLí nhưthếnàođểpháttriểntốtnhấtphẩmchấtvà
nănglựcchohọcsinh” nhằmkhắcphụcnhữnghạnchếcủaphươngphápdạy
học truyền thống tôi xác định mục đích, đối tượng, phương pháp và phạm vi
nghiêncứu:
Mụcđíchnghiêncứu
– Thôngquanghiêncứucơsởlýluậnvàthựctiễncủaviệctổchứccáchoạt
độngdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVậtLí chohọcsinhtrunghọcphổthông
nhằmpháttriểntốt nhất nănglựchọctập(nănglựcgiảiquyếtvấnđềvàsángtạo,
nănglựcgiaotiếpvàhợptác).Quađó,giúpgiáoviêntựtintrongviệctổchức
tốtviệcdạyhọctheohướngtíchcựcởtrườngphổthông;gópphầnnângcaochất
lượngdạyhọcmônVậtLí tạitrườngTHPT
– Dạyhọctheođịnhhướngpháttriểnnănglựccủangườihọclàthựchiện
đúngtinhthầnNghịquyết29củaBanchấphànhTrungươngĐảngvềđổimới
cănbản,toàndiệngiáodục.
Đốitượngnghiêncứu:
Trongđềtàinày,tôitậptrungnghiêncứucách tổchứcvàápdụngcác
phươngphápvàkỹthuậtdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí THPT theohướng
pháttriểntốt nhấtphẩmchất,nănglựchọctậpcủahọcsinh
Phươngphápnghiêncứu
8
Vớisángkiếnkinhnghiệmnày,tôivậndụngcácphươngphápnghiêncứu
sau:
– Phươngphápdung lời:
+ Nghiêncứutàiliệu,NghịquyếtcủaĐảngvàNhànướcvềgiáodục,các
tàiliệubàiviếtđềcậpđếnvấnđềtổchứcdạyhọcthôngquaphương phápdạy
họctíchcực nhằmlàmcơsởlýthuyếtchođềtài.
+ Nghiêncứulýluận:Nghiêncứulýluậnvềphương phápdạyhọctích
cực vàcácyêucầuđốivớimộtsốphương phápdạyhọctíchcực trongdạyvàhọc
VậtLí ởtrườngtrunghọcphổthông.
+Nghiêncứuqua điềutracơbản:Tròchuyệnvớigiáoviênvàhọcsinh
đểđiềutratìnhhìnhápdụngphương phápdạyhọctíchcực trongdạyhọc,đặc
biệtdạyhọcbộmônVậtLí.
– Phươngpháptrựcquan: tôitrựctiếpthamgiadựgiòtrựctiếp,nghevà
họchỏicácbàidạytrựctuyến,thamgiacáclơphọcvềphươngphápdạyhọctích
cực(ngườitruyềnlửa)
– Phươngphápthực hành: Tiếnhànhthựcnghiệmsưphạmnhằmkiểm
trahiệuquảvềviệc áp dung phương phápdạyhọctíchcực đãđềxuấttrêncáclớp
tôi dạyvàđồngnghiệpdạy.Thốngkêvàsosánhkếtquảkhảosát.
Phạmvivàthờigiannghiêncứu
– Trongphạmvimộtsángkiến,chúngtôitậptrungnghiêncứuvấnđề
phương phápdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí vàomộtsố chủđề,bàihọc
thuộcchươngtrìnhVậtLí THPTnhằmpháthuytối đaphẩmchất, nănglựchọc
tậpcủahọcsinhTHPT.
– Thựcnghiệmđượctổchứctạicáclớp10, 11, 12tạitrườngTHPTBNghĩa
Hưng
– Thờigiannghiêncứu:Nămhọc2021- 2022vànămhọc2022– 2023
2.2. Nhữngnộidunglýluậncóliênquantrựctiếpđếnvấnđềnghiêncứu
2.2.1. Nănglựcvàsựpháttriểnnănglựchọcsinh
2.2.1.1.Kháiniệmvềnănglực
9
Nănglựclàkhảnăngthựchiệnthànhcônghoạtđộngtrongmộtbốicảnh
nhấtđịnhnhờsựhuyđộngtổnghợpcáckiếnthức,kĩnăngvàcácthuộctínhcá
nhânkhácnhưhứngthú,niềmtin,ýchí,…Nănglựccủacánhânđượcđánhgiá
quaphươngthứcvàkhảnănghoạtđộngcủacánhânđókhigiảiquyếtcácvấnđề
củacuộcsống.
TheochươngtrìnhGDPTtổngthểnăm2018,“nănglực”đượcđịnhnghĩa
làthuộctínhcánhânđượchìnhthành,pháttriểnnhờtốchấtsẵncó và quá trình
họctập,rènluyện,chophépconngườihuyđộngtổnghợpcáckiếnthức,kĩnăng
vàcácthuộctínhcánhânkhácnhưhứngthú,niềmtin,ýchí,…thựchiệnthành
côngmộtloạihoạtđộngnhấtđịnh,đạtkếtquảmongmuốntrongnhữngđiềukiện
cụthể”.Vàtheochươngtrìnhgiáodụcphổthôngtổngthểnăm2018thìnhững
nănglựcchungđượchìnhthànhvàpháttriểnlà:Nănglựctựchủvàtựhọc,năng
lựcgiaotiếpvàhợptác,nănglựcgiảiquyếtvấnđềvàsángtạo.Theođó,ởbậc
trunghọcphổthông,nănglựctựchủvàtựhọcđượcthểhiệnởtínhtựlực;tự
khẳngđịnhvàbảovệquyềnvànhucầuchínhđáng;tựđiềuchỉnhtìnhcảm,thái
độ,hànhvicủamình;thíchứngvớicuộcsống;địnhhướngnghềnghiệp;tựhọc,
tựhoànthiện.
Nănglựcgiaotiếpvàhợptácđượcthểhiện:xácđịnhmụcđích,nộidung,
phươngtiệnvàtháiđộgiaotiếp;thiếtlập,pháttriểncácquanhệxãhội,điềuchỉnh
vàhóagiảicácmâuthuẫn;xácđịnhmụcđíchvàphươngthứchợptác;xácđịnh
tráchnhiệmvàhoạtđộngcủabảnthân;xácđịnhnhucầuvàkhảnăngcủangười
hợptác,tổchứcvàthuyếtphụcngườikhác;đánhgiáhoạtđộnghợptác.Nănglực
giảiquyếtvấnđềvàsángtạothểhiện:nhậnraýtưởngmới;pháthiệnvàlàmrõ
vấnđề,hìnhthànhvàtriểnkhaiýtưởngmới;đềxuấtlựachọngiảipháp,thiếtkế
vàtổchứchoạtđộng,tưduyđộclập.
2.2.1.2.SựpháttriểnnănglựchọcsinhTHPT
Pháttriểnnănglựclàquátrìnhbiếnđổi,tăngtiếncácnănglựccủahọcsinh
từmứcđộthấpđếnmứcđộcao,từchưahoànthiệnđếnhoànthiệnlàmchoviệc
họctậptrởnêncóhiệuquả.Pháttriểnnănglựcbiểuhiệnsựtiếnbộtrongnhận
10
thức,tháiđộ,hànhđộngvàkỹthuậthọctậpcủahọcsinhtrongnhóm,làmcho
việchọctậpngàycànghoànthiệncókếtquảtốthơn.Pháttriểnnănglựclàquá
trìnhhọcsinhthườngxuyênhọctậpvớinhau,cóýthứcvềnhiệmvụcủamình,
củanhómđểhỗtrợnhau,cộngtácvớinhau,tươngtáclẫnnhau,tạoratínhtích
cực,hứngthúhọctậpđưađếnkếtquảngàycàngcao.Quátrìnhdạyhọccómục
tiêu hình thành nănglựchoạtđộngchohọcsinh,trongđópháttriểnnănglựclà
mộthướngđitíchcực,hoàntoànphùhợpvớixuthếdạyhọchiệnđại.
2.2.1.3. NănglựctrongdayhọcVậtLí
a. Các nănglực chung
NănglựctựchủvàtựhọcđượchìnhthànhvàpháttriểntrongmônVậtlí
thôngquacáchoạtđộngthựchành,làmdựán,thiếtkếvàthựchiệncácphépđo
đạilượngvậtlí;đặcbiệtlàtrongviệcthựchiệnhoạtđộngtìmhiểukhoahọc.
TrongmônVậtlí,họcsinhthườngxuyênphảithựchiệncácdựánhọctập,
cácbàithựchành,thựctậptheonhóm.Khithựchiệncácnhiệmvụhọctậpnày,
họcsinhđượctraođổi,trìnhbày,chiasẻýtưởng,nộidunghọctập.Đólànhững
cơhộitốtđểhọcsinhcóthểhìnhthànhvàpháttriểnnănglựcgiaotiếpvàhợp
tác.
Giảiquyếtvấnđềvàsángtạolàmộtđặcthùcủahoạtđộngtìmhiểukhoa
học.ỞmônVậtlí,nănglựcnàyđượchìnhthành,pháttriểntrongđềxuấtvấnđề,
lậpkếhoạch,thựchiệnkếhoạchtìmhiểuthếgiớitựnhiêndướigócđộvậtlí,
nhữngnộidungxuyênsuốttừcấptiểuhọcđếncấptrunghọcphổthôngvàđược
hiệnthựchoáthôngquacácmạchthựchành,trảinghiệmvớicácmứcđộkhác
nhau.Nănglựcnàycũngđượchìnhthànhvàpháttriểnthôngquaviệcvậndụng
kiếnthức,kĩnăngVậtLí đểgiảiquyếtcácvấnđềthựctiễn.
b. Nănglực vật lí
Ởcấptrunghọcphổthông,chươngtrìnhmônVậtLí chútrọngrènluyện
chohọcsinhkhảnăngtìmhiểuthuộctínhcácđốitượngVậtLí thôngquanội
dungthínghiệm,thựchành,coitrọngviệcrènluyệnkhảnăngvậndụngkiếnthức,
kĩnăngđãhọcđểtìmhiểuvàgiảiquyếtởmứcđộnhấtđịnhmộtsốvấnđềcủa
11
thựctiễn,đápứngđòihỏicủacuộcsống;vừađảmbảopháttriểnnănglựcVậtLí
– biểuhiệncủanănglựckhoahọctựnhiên,vừađápứngđịnhhướngnghềnghiệp
củahọcsinh.
ĐểpháttriểnnănglựcnhậnthứcVậtLí, giáo viên cầntạocho họcsinhcơ
hộihuyđộngnhữnghiểubiết,kinh nghiệmsẵncóđểthamgiahìnhthànhkiến
thức,kĩnăngmới.Chúýtổchứccác hoạtđộng,trongđóhọcsinh cóthểdiễnđạt
hoặcmô tả bằngcáchriêng,phântích,giảithíchsosánh,hệthốnghoá,ápdụng
trựctiếpkiếnthức,kĩnăngđãđượchọcđểgiảiquyếtthànhcôngtìnhhuống,vấn
đềtronghọctập;quađó,kếtnốiđượckiếnthức,kĩnăngmớivớivốnkiếnthức,
kĩnăngđãcó.
ĐểpháttriểnnănglựctìmhiểuthếgiớitựnhiêndướigócđộVậtLí, giáo
viêncầnvậndụngmộtsốphươngphápdạyhọccóưuthếnhư:phươngpháptrực
quan(đặcbiệtlàthựchành,thínghiệm,…),phươngphápdạyhọcnêuvàgiảiquyết
vấnđề,phươngphápdạyhọctheodựán,…tạođiềukiệnđểhọcsinhđưaracâu
hỏi,xácđịnhvấnđềcầntìmhiểu,tựtìmcácbằngchứngđểphântíchthôngtin,
kiểmtracácdựđoán,giảthuyếtquaviệctiếnhànhthínghiệm,hoặctìmkiếm,
thuthậpthôngtinquasách,mạngInternet,…;đồngthờichútrọngcácbàitậpđòi
hỏitưduyphảnbiện,sángtạo(bàitậpmở,cónhiềucáchgiải,…),cácbàitậpcó
nộidunggắnvớithựctiễnthểhiệnbảnchấtvậtlí,giảmcácbàitậptínhtoán,…
2.2.2.Phươngphápdạyhọctíchcực
+Phươngphápdạyhọctíchcực(PositiveTeachingorPositiveEducation)
làmộthướngtiếpcậngiáodụctậptrungvàoviệcpháttriểntoàndiệnchohọc
sinh,baogồmcảkhíacạnhtinhthầnvàtâmlýcủahọ.Mụctiêucủaphươngpháp
này khôngchỉđơngiảnlàtruyềnđạtkiếnthức,màcònlàgiúphọcsinhpháttriển
cáckỹnăngsốngvàsựcảmthông,tạoramôitrườngtíchcựcđểhọtựtin,hạnh
phúc và thành công.
+Dướiđâylàmộtsốnguyêntắcvàphươngphápchínhcủadạyhọctích
cực:
12
-Tạomôitrườngtíchcực:Giáoviêncốgắngtạoramôitrườnghọctậpvà
trườnglớptíchcựcbằngcáchtạorasựủnghộ,antoàn,vàkhíchlệchohọcsinh.
-Pháttriểnkỹnăngsống:Giáoviênhướngdẫnhọcsinhpháttriểncáckỹ
năngquảnlýcảmxúc,kỹ nănggiảiquyếtvấnđề,kỹnănggiaotiếp,vàkỹnăng
tưduysángtạo.
– Khuyếnkhíchtưduytíchcực:Giáoviênkhuyếnkhíchhọcsinhtập
trungvàokhảnăngcủahọ,giúphọnhậnbiếtvàsửdụngsứcmạnhcánhân.
-Thựchànhtôntrọngvàcảmthông:Họcsinhđượckhuyếnkhíchhiểu
vàtôntrọngcảmxúc,quanđiểm,vànhucầucủangườikhác,từđópháttriểnkhả
năngcảmthôngvàtạoramốiquanhệxãhộitíchcực.
-Tạocơhộichothànhcông:Giáoviênnênthiếtlậpmụctiêuhợplýcho
họcsinhđểtạocơhộichohọthànhcôngvàcảmthấytựtin.
-Sửdụngphảnhồixâydựng:Giáoviêncungcấpphảnhồixâydựng
vàkịpthờiđểhọcsinhbiếtđượcđiểmmạnhvàđiểmyếucủahọvàcóthểcải
thiện.
-Khámpháýnghĩavàmụctiêutronghọc tập:Họcsinhđượckhuyến
khíchxemxétýnghĩavàmụctiêucủahọtrongviệchọctập,từđótạođộnglực
tựnhiên.
Phươngphápdạyhọctíchcựckhôngchỉgiúphọcsinhnắmvữngkiến
thứcmàcòngiúphọpháttriểnkỹnăngvàtháiđộtíchcựctrongcuộcsống.Điều
nàygiúphọtrởthànhcánhântựtin,sángtạo,vàhạnhphúchơn.
2.3. Tạisao“ÁpdụngphươngphápdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVtLí lại
pháttriểntốtphẩmchấtvànănglựcchohọcsinh”?
Phươngphápdạyhọctíchcựccóthểtốiưuhóapháttriểnphẩmchấtnănglực
chohọcsinhtrongmônhọcVậtLí bằngcáchtạoramộtmôitrườnghọctậptích
cựcvàkhuyếnkhíchhọcsinhthamgiamônhọcmộtcáchtíchcực.Dướiđâylà
mộtsốlýdogiảithíchtạisaophươngphápnàycóthểcólợitrongmônhọcVật
Lí:
*Đốivớihọcsinh:
13
-Khámphávàsángtạo:Phươngpháptíchcựckhuyếnkhíchhọcsinhtưduy
sángtạovàtháchthứchọđểtìmhiểuvàkhámpháthôngquaviệcgiảiquyếtvấn
đề.TrongVậtLí,điềunàycóthểthúcđẩyhọcsinhtìmhiểuvềcáchiệntượngtự
nhiênvàpháttriểnkhảnăngtưởngtượngvàsángtạo.
-Kỹnănggiảiquyếtvấnđề:MônVậtLí thườngđòihỏihọcsinhphảigiải
quyếtcácvấnđềphứctạpvàthửthách.Phươngphápdạytíchcựcgiúphọcsinh
pháttriểnkỹnăng giảiquyếtvấnđềbằngcáchkhuyếnkhíchhọđặtcâuhỏi,
nghiêncứu,vàtìmracáchgiảiquyếtcácvấnđềliênquanđếnVậtLí.
-Khảnăngthựchành:MônVậtLí yêucầuhọcsinhthựchànhvàthửnghiệm
đểhiểucáckháiniệmvànguyênlý.Phươngpháptíchcựcthúcđẩyhọcsinhtham
giahoạtđộngthựchành,giúphọtrảinghiệmvàápdụngkiếnthứcmộtcáchhiệu
quả.
-Sựtươngtácxãhội:Phươngphápnàycóthểtạođiềukiệnchosựtươngtác
xãhộitíchcựctronglớphọc.Họcsinhcóthểhọchỏitừ nhau, tham gia vào các
dựánnhóm,vàchiasẻýkiếnvớinhauvềcácvấnđềliênquanđếnVậtLí.
-Tạođộnglựchọctập:Bằngcáchtạoramôitrườnghọctậptíchcựcvàđặtra
cácmụctiêuthúvịvàkhảthi,phươngpháptíchcựccóthểtạođộnglựcchohọc
sinhhọcVậtLí mộtcáchnhiệttìnhvàđammêhơn.
NhưngđểthựchiệnphươngphápdạyhọctíchcựctrongmônVậtLí mộtcách
hiệuquả,giáoviêncầnphảicókiếnthứcchuyênmônvữngvàphảibiếtcáchkết
hợpcácphươngphápgiảngdạytíchcựcvàobàigiảng,vàphảilàmộtnhàtâmlý
.Điềunàygiúptăngcườngsựhấpdẫnvàhiệusuấthọctậpcủahọcsinhtrong
môn VậtLí.
*Đốivớigiáoviên: đểthựchiệnphươngphápdạyhọctíchcựctrongmônVật
Lí mộtcáchhiệuquả,giáoviêncầnphảicókiếnthứcchuyênmônvữngvàphải
biếtcáchkếthợpcácphươngphápgiảngdạytíchcựcvàobàigiảng,vàphảilà
mộtnhàtâmlý.Điềunàygiúptăngcườngsựhấpdẫnvàhiệusuấthọctậpcủa
họcsinhtrongmônVậtLí. Mặtkhác,vớiviệcđổimớiphươngphápdạyhọchiện
nay,vaitròcủagiáoviênkhôngcònlàngườitruyềnthụkiếnthứcmàlàngười
14
truyềncảmhứng,ngườitổchức,kiểmtrađịnhhướnghoạtđộnghọccủahọcsinh
ởcảtrongvàngoàilớphọcvìvậygiáoviên sẽkhôngcầnphảigiảngbàitừđầu
đếncuuối,giảngđigiảnglạichohọcsinhmàchỉcầnchốtkiếnthứcchohọcsinh
saukhihọcsinhtựtìm,tựdạynhauvềkiếnthức.
2.4. “ÁpdụngphươngphápdạyhọctíchcựctrongdạyhọcVtLí đểphát
triểntốtnhấtphẩmchấtvànănglựcchohọcsinh” làápdụngnhưthếnào?
ĐểápdụngphươngphápdạyhọctíchcựctrongmônVậtLí đểpháttriển
tốiđanănglựcvàphẩmchấtcủahọcsinh,tacóthểthựchiệncácbiệnphápsau
đây:
-Xâydựngmụctiêurõràng:Bắtđầumỗibàigiảngbằngviệcxácđịnhmụctiêu
họctậpcụthể.Hãygiảithíchchohọcsinhbiếtrằngmụctiêucủahọlàgìvàtại
saonóquantrọng.Điềunàygiúphọcsinhbiếtlàcácemđanghọcđểđạtđược
điềugì.
– Sửdụngvídụthựctế(Phươngphápdùnglời,ẩndụ):Khigiảngdạycáckhái
niệmvànguyênlýtrongVậtLí,hãysửdụngvídụvàứngdụngthựctếđểminh
họa.Giúphọcsinhthấyrằngkiếnthứchọhọccóliênquanđếncuộcsốnghàng
ngàyvàcógiátrịthựctế .
– Khuyếnkhíchtưduysángtạo( phươngphápgiảiquyếtvấnđề):Khuyếnkhích
họcsinhtưduysángtạobằngcáchđặtracáccâuhỏikhámphávàthúcđẩyhọ
tìmhiểuvàtìmracáchgiảiquyếtcácvấnđềphứctạptrongVậtLí.Hãytạora
khônggianchohọđểthựchiệnthínghiệmhoặcdựántựchọn.
-Họctậpthôngquatrảinghiệm(Phươngphápthựchànhtìmtòivàthựchành
táihiện):Tạocơhộichohọcsinhthựchànhvàtrảinghiệmthôngquacáchoạt
độngthựctế,thínghiệm,vàmôphỏng.Hãykhuyếnkhíchhọthamgiatíchcực
vàocáchoạtđộngnàyđểhọcóthểhiểusâuhơnvềcáckháiniệmVậtLí.
– Khámpháứngdụngthựctế (Phươngpháptrựcquan):Thúcđẩyhọcsinh
nghiêncứuvàkhámphácáchcácnguyênlýVậtLí đượcápdụngtrongcáclĩnh
vựcthựctế,chẳnghạnnhưcôngnghệ,ytế,vàmôitrường.Điềunàygiúphọthấy
mốiliênhệgiữaVậtLí vàcuộcsốnghàngngày.
15
– Khuyếnkhíchhợptác (làmviệcnhóm,khăntrảibàn,chuyêngiamảnhghép,
cụn,phòngtranh…):Tạocơhộichohọcsinhlàmviệcnhómđểgiảiquyết các
vấnđềphứctạphoặcthựchiệncácdựán.Hợptácgiúphọpháttriểnkỹnănggiao
tiếp,làmviệcnhóm,vàgiảiquyếtxungđột.
– Sửdụngcôngnghệ(Kỹnăngtìmkiếmthôngtin,kỹnăngtựhọc):Tậndụng
côngnghệđểcungcấptàiliệuhọctậpphong phúvàthúvị,baogồmvideogiảng,
phầnmềmmôphỏng,vàtàiliệutrựctuyến.
– Khuyếnkhíchphảnhồixâydựng:Cungcấpphảnhồixâydựngvàkhuyến
khíchhọcsinhtựđánhgiávàcảithiệnkiếnthứcvàkỹnăngcủahọtrongmôn
VậtLí.Điềunàygiúphọthấysựtiếnbộvàhứngthúhơntrongviệchọctập.
– Tạocơhộitựquảnlý:Khuyếnkhíchhọcsinhđảmnhậntráchnhiệmchoviệc
họccủahọvàtựquảnlýthờigianvànguồnlựcđểđạtđượcmụctiêuhọctập.
– Tạomốiquanhệtíchcực:Xâydựngmốiquanhệtươngtáctíchcựcvớihọc
sinhđểhọcảmthấyđượcủnghộvàđộngviêntrongquátrìnhhọctập.
Khiápdụngnhữngbiệnphápnày,bạnsẽgiúphọcsinhpháttriểnnănglựcvà
phẩmchấttrongmônVậtLí mộtcáchtoàndiệnvàtíchcực,từviệchiểusâuvề
kiếnthứccơbảnđếnkhảnăngápdụngkiếnthứcnàyvàothựctếvàxâydựngtư
duysángtạo.
2.5 “Áp dụngphươngphápdạyhọctíchcực trongdạyhọcVậtLí để pháttriển
tốt phẩmchấtvànănglựccho họcsinh” làápdụngcáigì?
2.5.1. Cóquytrìnhgiaonhiệmvụrõràng:5W1H
– Họcsinhlàmgì- ởđâu(trênlớphayởnhà)
– Giảithíchđượccho HStạisaonên/cầnphảilàmviệcnàyđểHSbiếtđượccái
whygiúpHShàohứngchủđộnghơn
– HSphảilàmviệcđóvớiai:cánhân,cặphaynhóm
– Phảilàmcôngviệcđótrongbaolâu
– Cáchthứcđểlàmcôngviệcđónhưthếnào– thậtcụthể
– Sảnphẩmcầnđạtđượclàgì?
– Sảnphẩmđượctrìnhbày,báocáonhưthếnào?
16
Ví dụ: Giáo viên chohọcsinhlàmphiếuhọctậptronghoạtđộngluyệntập-Bài
2:Môtảdaođộngđiềuhòa- VậtLí 11- sách KNTT
Phiếuhọctậpsố2
Bài1:Đồthịbiểudiễnliđộtheothờigiancủamộtvậtđượcmôtảnhưhìnhvẽ.
a.Hãyxácđịnh,biênđộ,chukì,tầnsố,tầnsốgóc
b.Xácđịnhphadaođộngởtrạngtháibanđầu
c.Viếtphươngtrìnhvậtdaođộngđiềuhòa
Bài2:Mộtvậtdaođộngđiềuhòavớiphươngtrình: (cm)
a)Xácđịnhbiênđộ,chukì,tầnsốvàphabanđầu.
b.Xácđịnhliđộvàphadaođộngbantạit=1,5s
c.Vẽđồthịliđộtheothờigian(xácđịnhliđộtạicácthờiđiểmT/4,T/2,3T/4,
T..)
Giáo viênchuyểngiaonhiệmvụ :
– HSlàmviệctheocăpđôibàisố1ởcuộchẹnkhunggiờ2h
– Cánhânhọcsinhtựsuynghĩlàmbàitrong5’
– Thảoluậncặpđôivớibạnbêncạnh5’
– GVbốcbàigọiđạidiệntrìnhbàytrướclớpHSlàmviệctheocăpđôibàisố1
ởcuộchẹnkhunggiờ2h
– Cánhânhọcsinhtựsuynghĩlàmbàitrong5’
– Thảoluậncặpđôivớibạnbêncạnh5’
– GVbốcbàigọiđạidiệntrìnhbàytrướclớp.

Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Thầy cô có thể xem thêm SKKN các cấp khác:

Tổng hợp SKKN Luận Văn Luận Án O2 Education cấp THPT

Tổng hợp SKKN cấp THCS O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp tiểu học O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp mầm non O2 Education

Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT

SKKN Dạy học theo định hướng giáo dục STEM thông qua hình thức sinh hoạt câu lạc bộ KHKT STEM tại trường THPT

C C
I. IỀU KI N T  SÁN KIẾN 

II.
Ô T II HÁ 

1.
  gii !”á! $%&’ k”i )* $+ sáng kiến 

11 Hiện trạng trước khi áp dụng gii pháp ới 

1  nhưc i c gii pháp c 2

/.
  gii !”á! s+0 k”i ‘1 sáng kiến 4

1 !i tưng “# phạ “i $áng ki%n 4

&hiệ “ụ nghi’n c( 4

) *ng g*p ới c + t#i 

, -. $. /0 /1n “+ giá2 dục 3456 c + t#i 

7 8nh ngh9 “+ giá2 dục 3456 

: -h + dạ; h<c 3456 tr2ng trư=ng trng h<c 2

> ?@; dAng “# thAc hiện 7#i h<c 3456 

B 4hAc trạng giá2 dục 3456 tr2ng dạ; h<c C1t /D tại trư=ng 4HE4
4rFn Hưng ạ2 & 8nh 4

G ?@; dAng k% h2ạch h2ạt Hng c@ /ạc 7H IH JI4K 3456 HL 

M ánh giá ư i c phưNng pháp ới 

III. HI U 2U 3 SÁN KIẾN 4
I 20

1. Hi50 60 kin” ế 20

/. Hi50 60 78 9: ;< “=i 22

>. K” n?ng á! @Ang 7B n”Cn $=ng 2

IV. C
KẾT KHÔN S CHE HFC VI H
GN 2UHỀN 24

BÁ CÁ SÁNG KIẾN
I. ĐIỀU KIỆN TẠ RA SÁNG KIẾN
Ở nhiều quốc gia, cải cách giáo dục tập trung vào việc tăng khả năng,
hứng thú, đam mê khoa học của học sinh đối với ST'( và giảng d)* ST'(+
T)i (, m-t trong các chi.n /01c chung nh2t n0ớc nà* h0ớng tới ST'( /à n3ng
cao *êu c4u về Toán học và 5hoa học đối với học sinh tốt nghiệp+ 6ách ti.p cận
nà* /à c7 s8 giúp các nhà tr09ng c: th; tác đ-ng tới t2t cả học sinh+ T)i pháp
giáo dục ST'( đ01c <ao phủ 8 mọi c2p học+ Trong giai đo)n ch=nh của <ậc
Ti;u học, học sinh đ01c học về Toán học, 5hoa học t> nhiên và 6?ng nghệ, học
sinh đ@ đ01c tham gia vào các ho)t đ-ng trải nghiệm nhAm thúc đB* s> quan
t3m của các Cm về 5hoa học và 6?ng nghệ, <ên c)nh đ: phát tri;n t0 du* phê
phán của học sinh+
6Dn 8 Eiệt Fam trong d> thảo ch07ng trGnh giáo dục phH th?ng tHng th;,
giáo dục ST'( đ@ đ01c chú trọng th?ng qua ch07ng trGnh giáo dục phH th?ng
mới+ I: /à các m?n Toán học, 5hoa học t> nhiên, 6?ng nghệ, Tin học+ EJ tr=,
vai trD của giáo dục tin học và giáo dục c?ng nghệ trong ch07ng trGnh giáo dục
phH th?ng mới đ@ đ01c n3ng cao rK rệt+ Iiều nà* kh?ng chL th; hiện rK t0 t08ng
giáo dục ST'( mà cDn /à s> điều chLnh kJp th9i của giáo dục phH th?ng tr0ớc
cu-c cách m)ng c?ng nghiệp M+N+ Eới mong muốn nu?i d0Ong hứng thú học tập,
t)o s> t> giác trong học tập và n3ng cao ch2t /01ng d)* học thG trong m?n Eật
PQ đối với các tr09ng TRST n:i chung và đối với tr09ng TRST Tr4n R0ng I)o
Fam IJnh n:i riêng sT giúp các Cm khi học tập sT c: nhiều hứng thú và đ01c
trang <J ki.n thức k, năng đ; /àm việc và phát tri;n trong th. giới c?ng nghệ
hiện đ)i+
II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP
1. Mô tả gả !” t#$%& ‘! t() #* +”,g ‘-,
11 Hiện trạng trước khi áp dụng giải pháp mới
Trong ch07ng trGnh giáo dục 8 Eiệt Fam m?n Eật /Q /à m?n học đ01c
U3* d>ng với các tiêu ch= sauV


W Eề mục tiêu tHng quátV (?n Eật /Q giúp học sinh đ)t đ01c các phBm
ch2t chủ *.u và các năng />c chung của ch07ng trGnh giáo dục phH th?ng+ IXng
th9i m?n Eật /= giúp học sinh c: nhYng ki.n thức k, năng phH th?ng cốt /Ki về
vật /=Z vận dụng đ01c m-t số nhYng k[ năng ti.n hành khoa họcZ vận dụng m-t
số ki.n thức k[ năng trong th>c ti\n, nhận <i.t đúng đ01c m-t số năng />c, s8
tr09ng của <ản th3n và />a chọn m-t số ngành nghề /iên quan đ.n /[nh v>c mà
m?n học đề cập+ I]c <iệt mục tiêu đJnh h0ớng nghề nghiệp đ01c th; hiện r2t rK
trong ch07ng trGnh Eật /Q+ Trong m^i chủ đề học sinh đều tGm hi;u đ01c m-t số
ngành nghề /iên quan đ.n n-i dung mà chủ đề đề cập+ 6h07ng trGnh đ@ m? tả
m-t cách rK ràng c2u trúc của thành ph4n năng />c vận dụng ki.n thức, k, năng
trong th>c ti\n t)o điều kiện thuận /1i cho giáo viên giúp học sinh hGnh thành và
đJnh h0ớng đ01c nghề nghiệp sT />a chọn+ I]c <iệt trong ch07ng trGnh Eật /Q
__ th; hiện rK nhYng *.u tố trên+
W Eề n-i dung m?nV giúp hGnh thành và phát tri;n năng />c, chú trọng phát
tri;n năng />c th>c hành, th= nghiệm và ứng dụng th>c ti\n đJnh h0ớng d)* học
t=ch c>c m-t cách cụ th;+
T` nhYng đ]c đi;m trên của m?n Eật /Q chúng ta c: th; th2* c: nhiều
đi;m t07ng đXng với giáo dục ST'(+ Trong m?n Eật /= đDi hai học sinh phải c:
tố ch2t về toán học, k, thuật, c?ng nghệ thG mới học tốt m?n Eật /Q+ EG vậ* đ3*
/à c7 s8 cho việc tH chức d)* học m?n Eật /Q thCo đJnh h0ớng giáo dục ST'(
th?ng qua ho)t đ-ng c3u /)c <- ST'(+
12  nhưc im c giải pháp c
a Ưu điểm:
biáo viên d)* m?n Eật /Q đ01c s> quan t3m của nhà tr09ng, đ01c ph3n
c?ng giảng d)* đúng chu*ên m?n, đ01c tham gia các /ớp tập hu2n chu*ên m?n
do S8 bcIT tH chức và giáo viên c: trGnh đ- chu*ên m?n vYng vàng, nhiệt tGnh
trong c?ng tác+ Rọc sinh ch2p hành khá tốt n-i qui nhà tr09ng, đ01c trang <J đ4*
đủ Sb5+ Eề c7 s8 vật ch2t đ01c quan t3m đ4u t0 U3* d>ng thCo h0ớng kiên cố
h:aZ tr09ng, /ớp khang trang, thoáng mát t)o điều kiện tốt cho việc học tập, sinh
ho)t và vui ch7i của học sinh+
3
bNhược điểm
Ro)t đ-ng giáo dục ST'( /à v2n đề cDn mới md đối với nhiều tr09ng học
và nhiều giáo viên+ (-t số đ7n vJ giáo dục ch0a nhận thức đ4* đủ mục đ=ch, Q
ngh[a của ho)t đ-ng giáo dục ST'(+ T3m /Q nhiều học sinh và phụ hu*nh học
sinh ven n]ng thCo /ối cf học đ; thi nên chL quan t3m đ.n các m?n văn h:a+ EG
vậ*, c: nhYng Cm c: năng />c sáng t)o khoa học nh0ng kh?ng đ01c cha mg ủng
h- tham gia ho)t đ-ng ST'(
(]c dh việc ti.p cận ch07ng trGnh bcST mới đ@ t)o điều kiện thuận /1i
h7n đ; c: th; tri;n khai giáo dục ST'(, tu* nhiên với khung ch07ng trGnh hiện
hành, bE ven cDn g]p kh: khăn trong việc tH chức các n-i dung, chủ đề sao cho
v`a đảm <ảo đ01c *êu c4u của khung ch07ng trGnh v`a phải phát hu* t=nh sáng
t)o của RS+ EG vậ* khi tri;n khai ch07ng trGnh bcST mới c4n phải c: h0ớng
den về nhYng chủ đề ST'( trong các m?n, /[nh v>c học tập đ; t)o thuận /1i cho
bE tH chức d)* học+ T3m /Q ng)i tGm hi;u, ng)i sáng t)o chng với trGnh đ- bE
ch0a đáp ứng đ01c *êu c4u+ Sh4n /ớn bE ch0a c: nhận thức đ4* đủ về giáo dục
ST'( và c: nhYng h0ớng su* ngh[ giáo dục ST'( cao Ua, kh: th>c hiện+ bE
TRST đ01c đào t)o đ7n m?n, do đ: g]p kh: khăn khi tri;n khai d)* học thCo
h0ớng /iên ngành nh0 giáo dục ST'(+ iên c)nh đ:, bE cDn ng)i học hai, ng)i
chia sd với đXng nghiệp, nên ch0a c: s> phối h1p tốt giYa bE các <- m?n trong
d)* học ST'(+ RGnh thức ki;m tra, đánh giá hiện na* ven cDn /à rào cản+ EG
vậ* trên th>c t., việc tri;n khai giáo dục ST'( ven phải h)n ch. 8 các /ớp cuối
c2p đ; dành th9i gian cho Cm ?n thi+ 6Dn các khối /ớp khác kh?ng n]ng nề về
thi cj thG đảm <ảo học đ; thi h.t kG cho nên việc học thCo sách giáo khoa kSb5l,
/u*ện giải <ài tập ven /à m-t ho)t đ-ng ch=nh của RS+ bE chL dành m-t ph4n
th9i gian cho ho)t đ-ng ST'( kngo)i kh:a, ho)t đ-ng ngoài gi9 /ên /ớp ho]c
m-t số ti.t t> chọnl /à chủ *.u+ Iiều kiện c7 s8 vật ch2t ch0a đáp ứng đ01c *êu
c4u đề ra+ S[ số m^i /ớp học quá đ?ng cfng g3* kh: khăn cho tH chức ho)t đ-ng
/à m-t kh: khăn+
4
(?n Eật /Q /à m?n học kh:, kh? khan trong tr09ng phH th?ng + (-t số <-
phận học sinh kh?ng muốn học Eật /Q nên c4n thi.t phải U3* d>ng <ài giảng và
ph07ng pháp phh h1p, /àm cho học sinh hứng thú và ti.p thu m?n học đ01c tốt h7n+
.. Mô tả gả !” +*/ ‘! &0 +”,g ‘-,
mua quá trGnh nghiên cứu và giảng d)* <- m?n Eật /= 8 TRST chúng t?i
th2* c: th; khai thác, thi.t k. và th>c hiện đ01c nhiều chủ đề d)* học ST'( 8
t2t cả các ph3n m?n c7, nhiệt, điện, quang và m-t số ph4n khác của <- m?n Eật
/Q+ Trong th>c ti\n, các /o)i má* m:c, đX dhng quCn thu-c, g4n gfi phục vụ
trong đ9i sống đa ph4n /à nhYng sản phBm đ01c ứng dụng t` điện học nên khai
thác các chủ đề d)* học ST'( ph4n điện học trong ch07ng trGnh Eật /Q phH
th?ng sT k=ch th=ch đ01c s> hứng thú, t=ch c>c của RS trong quá trGnh d)* học+
Eới nhYng /= do trên nhAm n3ng cao hiệu quả và ch2t /01ng d)* học, chúng t?i
đ@ nghiên cứu đề tài 1Ạ2 H3C TH4 Đ5NH H67NG GIÁ 18C ST4M
THÔNG 9UA H:NH TH;C SINH HẠT C<U =ẠC B> KHKT ? ST4M
TẠI TR6@NG THPT TRAN H6NG ĐẠB NAM Đ5NH!+ R* vọng đề tài sT
g:p m-t ph4n nha, /à nguXn tài /iệu c: =ch giúp các th4* c? và các <)n đọc tham
khảo và vận dụng vào quá trGnh d)* học m?n Eật /Q thCo đJnh h0ớng ST'( 8
các tr09ng phH th?ng+
21″#i tưng $% phạm $i &áng ki’n
n Iối t01ng nghiên cứuV Rọc sinh tr09ng trung học phH th?ng Tr4n R0ng I)o+
n Sh)m vi nghiên cứuV 6ác ho)t đ-ng /iên quan, ho)t đ-ng ti.p nối 8 mức
đ- vận dụng kthi.t k., thj nghiệm, thảo /uận và chLnh sjal của các ho)t đ-ng
trong <ài học ST'( thCo k. ho)ch d)* học của TH chu*ên m?n+ Ti.n hành th>c
hành t)i c3u /)c <- 5R5Tn ST'( tr09ng trung học phH th?ng Tr4n R0ng I)o
n Th9i gian nghiên cứuV T` tháng _opoqNqq đ.n tháng _oroqNqs
22(hiệm $ụ nghi)n c*
n Sh3n t=ch c7 s8 /Q /uận và th>c ti\n của giáo dục ST'( trong tr09ng
phH th?ng+
5
iều tra, ph n tch thc trng d học ật  tho đnh hớng ST#$ %
m’t số tr*ng trung học ph+ th,ng trên đa .àn thành phố 0am nh1 Trên c2 s%
đ3 ph n tch các nguên nh n, kh3 khăn đ7 đề 8u9t hớng giải qu<t của đề tài1
ề 8u9t giải pháp thc hiện đề tài nghiên cứu@ Aiới thiệu các Bnh vc
ST#$ và kch thch s tD mD và hứng thú của học sinh với ST#$1 TrFnh .à
các v dụ về ứng dụng ST#$ trong thc t< và cho học sinh a chọn thc hiện
các d án ST#$ ti các .u+i sinh hot c u c .’ tho ch của tr*ng trung học
ph+ th,ng TrHn Ing o1
Trên c2 s% các d án đJ thc hành sK a chọn và giới thiệu cách t+ chức
hot đ’ng cụ th7 m’t số chủ đề d học ST#$ m,n của ật  tho các ph2ng
pháp, hFnh thức d tch cc nhLm đnh hớng phát tri7n các năng c IS1
2ng gp mới c  ti
Iot đ’ng giáo dục ST#$ th,ng qua hFnh thức sinh hot c u c .’
dành cho nhMng học sinh c3 năng c, s% thch và hứng thú với các hot đ’ng
tFm tDi, khám phá khoa học, kN thuật giải qu<t các v9n đề thc tiOn1 Phnh vF
th< th,ng qua hot đ’ng trải nghiệm ST#$ nà sK phát hiện đQc các học sinh
c3 năng khi<u đ7 .Ri dSng, to điều kiện thuận Qi đ7 học sinh tham gia nghiên
cứu khoa học, kN thuật1
T+ chức các hot đ’ng của c u c .’ th,ng qua các d án ST#$ đQc
học sinh thc hiện ti các .u+i sinh hot c u c .’ đJ và sK thu đQc nhMng k<t
quả thi<t thc nhLm n ng cao ch9t Qng d học .’ m,n ật  và các m,n học
ST#$, đa giáo dục ST#$ vào tr*ng học, g3p phHn vào phong trào thi đua đ+i
mới sáng to trong d học đáp ứng với êu cHu ch2ng trFnh ATUT t+ng th71
2    n  giá dục !”#$ c  ti
241 Tổn uan ch  n hin cu  i c T
Trên toàn th< giới, các nhà Jnh đo, các nhà khoa học đều nh9n mnh vai
trD của giáo dục ST#$1 T+ng thống Varack W.ama phát .i7u ti I’i chQ Xhoa
học 0hà TrYng hàng năm Hn thứ .a, tháng Z năm [\]^@ _$’t trong nhMng điều
mà t,i tập trung khi àm T+ng thống à àm th< nào chúng ta to ra m’t ph2ng
pháp ti<p cận toàn diện cho khoa học, c,ng nghệ, kN thuật và toán học
6
`ST#$a111 Phúng ta cHn phải u tiên đào to đ’i ngb giáo viên mới trong các
Bnh vc chủ đề nà và đ7 đảm .ảo rLng t9t cả chúng ta à m’t quốc gia ngà
càng dành cho các giáo viên s t,n trọng cao h2n mà họ 8ứng đáng1c Aiáo s
Stvn Phu, ng*i đot giải 0o. ật , phát .i7u ti đi học SdSTch, ngà
]e tháng ]\ năm [\]e@ fAiáo dục ST#$ à m’t oi hFnh giáo dục hớng dgn
.n học cách t họcf, Aiáo s Phu đJ chh ra Qi th< của giáo dục ST#$, T học
à r9t quan trọng trong quá trFnh phát tri7n cá nh n1 à học ST#$ cho phip mọi
ng*i t trang . cho mFnh khả năng su nghB hQp  và khả năng rà soát và tFm
ki<m 8ác nhận nh học toán học và c3 ki<n thức s u r’ng1 03 mang đ<n cho .n
s t tin đ7 đi đHu trong Bnh vc mà chúng ta đang àm, thậm ch nhả vào m’t
Bnh vc mới mà chúng ta cha .ao gi* đjt ch n vào trớc đ 1 fVn sK kh,ng
.ao gi* n3i rLng .n kh,ng th7 chh vF thi<u ki<n thức đH đủ, đ3 à đi7m quan
trọng nh9t của giáo dục ST#$f1
Xhác với các nớc phát tri7n trên th< giới nh $N, giáo dục ST#$ du
nhập vào iệt 0am kh,ng phải .Yt nguRn tk các nghiên cứu khoa học giáo dục
ha tk chnh sách vB m, về nguRn nh n c mà .Yt nguRn tk các cu’c thi lo.ot
dành cho học sinh tk c9p ti7u học d<n ph+ th,ng trung học do các c,ng t c,ng
nghệ ti iệt 0am tri7n khai cmng với các t+ chức nớc ngoài1  dụ cu’c thi
lo.otics mak n [\]o của P,ng t Pp ro.ot P,ng nghệ cao ST#p$ iệt 0am
ha m’t số cu’c thi ro.ocon của các hJng nh qgo và m’t số cu’c thi ro.ocon
của các hJng khác trong nớc1 Tk đ3 đ<n na giáo dục ST#$ đJ .Yt đHu c3 s
an toả với nhiều hFnh thức khác nhau, nhiều cách thức thc hiện khác nhau,
nhiều t+ chức hr trQ khác nhau1
Ti thnh 0am nh việc ch2ng trFnh giáo dục ST#$ đang đQc đs
mnh % hHu h<t các tr*ng ti7u học, TIPS, TIUT trên đa .àn thnh, thu hút s
quan t m của đ,ng đảo giáo viên, học sinh, phụ hunh học sinh1 0ăm [\]t và
[\]o, 0gà h’i ST#$ c9p thnh c3 ]Z] d án ST#$ tham gia1 0ăm [\[\, 0gà
h’i ST#$ c9p thnh c3 u^ sản phsm ST#$ tham giav trong đ3, các d án ST#$
năm [\[\ mang tnh thc tiOn h2n hwn các d án nhMng năm trớc và c3 khả
năng nh n r’ng nh@ _Thmng rác 8anhc của Tr*ng TIUT q 0h n T,ng `x yênav
7
_T+ng hQp nha sinh học tk vz t,mc của Tr*ng TIUT chuên qê IRng Uhongv
_Thi<t k< đ{n kio qu nc của Tr*ng TIUT p Iải Iậuv _V7 cá sinh họcc của
Tr*ng TIPS TrHn ăng 0inh `thành phố 0am nhav hojc các d án c3 nhiều
tiện ch s| dụng trong cu’c sống nh@ _Iệ thống àm mát t đ’ng ph n 8%ng,
nhà % Qp mái t,n hojc }i.ro 8i măngc của Tr*ng TIUT TrHn 0h n T,ng
`0ghBa Ingav _$á s%i đa năng gia dụngc của Tr*ng TIPS 0ghBa Rng
`0ghBa Ingav _$á s9, ph2i quHn áo t đ’ngc của Tr*ng TIUT 0guOn
Xhu<n `thành phố 0am nha, ~~V7 thủ sinh tk nha tái ch<c của
Tr*ngTIUT TrHn Ing o `thành phố 0am nha €ua các sản phsm
ST#$ cho th9 học sinh đJ .i<t vận dụng các ki<n thức đJ học vào giải thch,
thi<t k<, Yp đjt nhMng sản phsm tham gia d thi và các sản phsm đa phHn đều
c3 tnh ứng dụng trong thc tiOn1
242  ! “hi ni#m c% b’n c(a đ *i
a T * + * n u,n !c c(a T-
ST#$ à thuật ngM vi<t tYt của các tk Scinc `Xhoa họca, Tchnoog
`P,ng nghệa, #nginring `XB thuậta và $athmatics `Toán họca, th*ng đQc
s| dụng khi .àn đ<n các chnh sách phát tri7n về Xhoa học, P,ng nghệ, XB thuật
và Toán học của mri quốc gia1 S phát tri7n về Xhoa học, P,ng nghệ, XB thuật
và Toán học đQc m, tả .%i chu trFnh ST#$, trong đ3 Scinc à qu trFnh sáng
to ra ki<n thức khoa họcv #nginring à qu trFnh s| dụng ki<n thức khoa học
đ7 thi<t k< c,ng nghệ mới nhLm giải qu<t các v9n đềv Toán à c,ng cụ đQc s|
dụng đ7 thu nhận k<t quả và chia s k<t quả đ3 với nhMng ng*i khác1
8
C t STM
_Scincc trong chu trFnh ST#$ đQc m, tả .%i m’t mbi tên tk
_Tchnoogc sang _Xno‚dgc th7 hiện qu trFnh sáng to khoa học1 ứng
trớc thc tiOn với fP,ng nghệf hiện ti, các nhà khoa học, với năng c t du
phản .iện, u,n đjt ra nhMng c u hziƒv9n đề cHn ti<p tục nghiên cứu, hoàn thiện
c,ng nghệ, đ3 à các c u hziƒv9n đề khoa học1 Trả *i các c u hzi khoa học hojc
giải qu<t các v9n đề khoa học sK phát minh ra các fXi<n thứcf khoa học1
0gQc i, _#nginringc trong chu trFnh ST#$ đQc m, tả .%i m’t mbi tên tk
_Xno‚dgc sang _Tchnoogc th7 hiện qu trFnh kB thuật1 Pác kB s s| dụng
fXi<n thứcf khoa học đ7 thi<t k<, sáng to ra c,ng nghệ mới1 0h vậ, trong chu
trFnh ST#$, fScincf đQc hi7u kh,ng chh à fXi<n thứcf thu’c các m,n khoa
học `nh ật , Ioá học, Sinh họca mà .ao hàm f€u trFnh khoa họcf đ7 phát
minh ra ki<n thức khoa học mới1 T2ng t nh vậ, f#nginringf trong chu
trFnh ST#$ kh,ng chh à fXi<n thứcf thu’c Bnh vc fXB thuậtf mà .ao hàm
f€u trFnh kB thuậtf đ7 sáng to ra fP,ng nghệf mới1 Iai qu trFnh n3i trên ti<p
nối nhau, khip kn thành chu trFnh sáng to khoa học kB thuật tho m, hFnh
f8oá ốcf mà cứ sau mri chu trFnh thF Qng ki<n thức khoa học tăng ên và
cmng với n3 à c,ng nghệ phát tri7n % trFnh đ’ cao h2n1
$’t số khái niệm iên quan
9

ST m ao gm nhiều hn  nh vc Toán, ng nghệ, ! thuật và
!hoa học& nh’ (ghệ thuật, (h)n văn, +o,ot,-

ST đ/ng ao gm  nh vc Toán, ng nghệ, ! thuật và !hoa học&0

ST khu23t ao gm 4t hn  nh vc Toán, ng nghệ, ! thuật và !hoa học&0

ST5 à h’ớng ti3p cận giáo dục s; dụng m h<nh ST k3t h=p với nghệ
thuật, nh)n văn 5rt&0

ST và sáng t?o !@!T ST à c s giúp học sinh phát triBn thành các
d án sáng t?o !@!T0
C St t g  t  
ST c/ ngun gốc tE quG khoa học quốc gia (SH& vào nhIng năm
JKKL và đM đ’=c s; dụng nh’ mNt cụm tE vi3t tOt chung cho mọi s kiện, ch4nh
sách, ch’ng tr<nh hoPc iên quan đ3n mNt hoPc mNt số mn học thuNc  nh
vc S !hoa học&, T ng nghệ&,  ! thuật& và  Toán học&0 / R S do mà
G muốn phát triBn ST vào thTi điBm nà2 à

& T t (hIng nghiên cứu thống kê cho thV2 đa số nhIng ,Wng sáng ch3
nWm  các tr’Tng đ?i học tốt nhVt  G, tu2 nhiên nhIng học sinh phX thng ?i
4t c/ thành t4ch tốt về các mn khoa học và toán0 !hng nhIng th3 số ’=ng các
sinh viên thYo các ngành ST ngà2 mNt 4t, nhVt à đối với các nI sinh0 (ên đB
khảng đ[nh v[ tr4 số J về khoa học cng nghệ th< G phải c\n chu]n ,[ mNt
ngun nh)n c m?nh m^ và di dào trong t’ng ai0

& T  _o nhu c\u cng việc trong các nh vc ST t?i G ngà2 mNt
tăng, và thu nhập của ng’Ti ao đNng trong nh vc ST cang cao hn so với
ao đNng trong nh vc khác nên G đM tu2ên ,ố b@M2 tái khcng đ[nh và àm
m?nh m^ hn nIa vai trd của n’ớc G đối với các phát minh khoa học và cng
nghệ trên th3 giới0 @M2 eYm giáo dục ST à ‘u tiên hàng đ\u của n’ớc G
trong thập niên tớif0
b nh nh a  i c T
ThYo hiệp hNi các giáo viên d?2 khoa học quốc gia G (ST5& th< giáo
dục ST đ’=c đ[nh ngha nh’ sau

Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Thầy cô có thể xem thêm SKKN các cấp khác:

Tổng hợp SKKN Luận Văn Luận Án O2 Education cấp THPT

Tổng hợp SKKN cấp THCS O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp tiểu học O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp mầm non O2 Education

Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT

SKKN Phát triển năng lực giải quyết vấn đề của học sinh thông qua các bài toán tích hợp phần cơ học Vật lí 10

Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Thầy cô có thể xem thêm SKKN các cấp khác:

Tổng hợp SKKN Luận Văn Luận Án O2 Education cấp THPT

Tổng hợp SKKN cấp THCS O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp tiểu học O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp mầm non O2 Education

Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT

SKKN Chuyển động liên kết trong cơ học

Các thầy cô cần file pdf liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Thầy cô có thể xem thêm SKKN các cấp khác:

Tổng hợp SKKN Luận Văn Luận Án O2 Education cấp THPT

Tổng hợp SKKN cấp THCS O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp tiểu học O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp mầm non O2 Education

Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT

SKKN Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung thực tiễn nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học nội dung Động lực học Vật lí 10 chương trình GDPT 2018

ĐIỀU KIỆN TẠO RA SÁNG KIẾN
Xuất phát từ quan điểm của Đảng: Giáo dục, đào tạo và khoa học, công nghệ là quốc
sách hàng đầu; đầu tư cho giáo dục, đào tạo và khoa học, công nghệ là đầu tư cho phát triển.
Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài,
gắn với nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Với tiến bộ khoa
học, công nghệ, yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và thị trường lao động;
chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu là trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện
năng lực và phẩm chất người học; học đi đôi với hành, lý luận gắn với thực tiễn. Đây là tiêu
điểm của sự phát triển mang tính đột phá, khai mở con đường phát triển nguồn nhân lực Việt
Nam trong thế kỷ XXI, khẳng định triết lý nhân sinh mới của nền giáo dục nước nhà “dạy
người, dạy chữ, dạy nghề’’
Xuất phát từ vai trò của giáo dục đối với sự phát triển của xã hội cũng như mục tiêu
đổi mới chương trình giáo dục phổ thông là giúp học sinh có kiến thức rộng rãi, sâu sắc, có
khả năng tự giác, chủ động, sáng tạo phù hợp với đặc điểm của từng môn học, lớp học; bồi
dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến
tình cảm, đem lại niềm vui hứng thú học đối với học sinh. Ở Việt Nam, việc phát triển năng lực
nói chung và năng lực giải quyết vấn đề (NLGQVĐ) cho học sinh được chú trọng quan tâm từ
những năm 90, thể hiện qua nội dung của các kì đại hội của Đảng. Nghị quyết của hội
nghị ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VII đã định hướng: “Đổi mới phương pháp dạy
và học ở tất cả các cấp học, bậc học. Kết hợp tốt học với hành, học tập với lao động sản
xuất, thực nghiệm và nghiên cứu khoa học, gắn nhà trường với xã hội. Áp dụng những
phương pháp giáo dục hiện đại để bồi dưỡng năng lực tư duy sáng tạo, năng lực giải
quyết vấn đề của học sinh”.
Xuất phát từ đặc thù của kiến thức Vật lí ở nhà trường phổ thông, Vật lí là một môn
khoa học thực nghiệm, gắn liền với thực tế sản xuất và đời sống và có vai trò quan trọng
trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. đây là môn học khoa học nghiên cứu những hiện
tượng xảy ra trong đời sống, do đó nó rất gần gũi với cuộc sống. Đây là môn học chứa đựng
tiềm năng giúp học sinh phát triển NLGQVĐ. Nhưng thực tế hiện nay, lượng kiến thức
cần truyền đạt nhiều nhưng thời gian làm việc trên lớp có hạn, áp lực thi cử nặng nề,… do
đó, phần lớn giáo viên còn nặng về việc “nhồi nhét” kiến thức cho học sinh mà chưa quan
tâm đến việc giúp học sinh hình thành năng lực. Đa số học sinh còn học một cách máy móc,
rập khuôn theo hướng dẫn của giáo viên do đó trước những yêu cầu như vận dụng kiến
thức để giải thích các hiện tượng thực tế hay giải những bài tập mới thì hầu hết đều không
giải quyết được. Mà kho tàng kiến thức là vô tận, nhu cầu giải quyết các vấn đề trong học
tập và trong cuộc sống ngày càng cao, chúng ta không thể cung cấp đủ hết tất cả kiến thức
cũng như chỉ dẫn cách thức giải quyết cho học sinh. Do đó, thay vì việc dạy nhồi nhét,
luyện nhớ, chúng ta hãy góp phần phát triển cho học sinh cách phát hiện và giải quyết vấn
đề, dạy cho học sinh cách học. Có rất nhiều cách bồi dưỡng NLGQVĐ cho học sinh
nhưng đối với đặc thù môn vật lý chúng ta có thể áp dụng các phương pháp dạy học tích
cực vào quá trình dạy học. Không những thế, song song với việc tổ chức hoạt động dạy
học kiến thức mới, thì việc sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học vật lí cũng là một
thành phần quan trọng trong môi trường học tập mà giáo viên cần thực hiện. Thông qua việc
giải bài tập thực tiễn không những HS biết cách vận dụng các kiến thức khoa học vào thực tế
cuộc sống, từ đó hình thành kỹ năng hoạt động thực tiễn tìm tòi và phát hiện các tình huống
có thể vận dụng kiến thức khoa học vào thực tế đời sống nhẳm nâng cao chất lượng cuộc
sống, mà còn giúp HS có thể bồi dưỡng năng lực tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề khi
gặp những bài tập vận dụng trong tình huống mới, khó. Do đó, bài tập thực tiễn là một
phương tiện hỗ trợ hiệu quả cho quá trình dạy học để giúp phát triển NLGQVĐ của học sinh.
Trong kiến thức trong nội dung “Động lực học” – Vật lí 10 khá trừu tượng đối với
học sinh, gây khó khăn trong hoạt động nhận thức. Tuy nhiên, nội dung kiến thức của chủ đề
có nhiều vấn đề gắn liền với thực tiễn cuộc sống nên dễ tạo đươc hứng thú học tập với học
sinh, lôi cuốn học sinh vào giải quyết các vấn đề kiến thức đặt ra.
Xuất phát từ các lí do trên, nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh
trong dạy học Vật lí, tôi đã lựa chọn đề tài “Xây dựng và sử dụng bài tập có nội dung
thực tiễn nhằm bồi dưỡng năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học nội dung “Động lực
học” – Vật lí 10 chương trình giáo dục phổ thông 2018”
II. MÔ TẢ GIẢI PHÁP
1. Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
1.1. Tổ chức thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở trường THPT Trần
Nhân Tông, Nam Định
Năm học 2022-2023 là năm học bắt đầu triển khai tổ chức dạy học Chương trình giáo
dục phổ thông 2018, trong đó có môn Vật lí được tổ chức dạy cho HS lớp 10. Ở trường
THPT môn Vật lí 10 được tổ chức dạy dạy ở 06 lớp trong đó có 03 lớp thuộc tổ hợp gồm
các môn tự nhiên và 03 lớp thuộc tổ hợp các môn xã hội.
Các giáo viên dạy được phân công giảng dạy bộ môn Vật lí đã được Sở Giáo dục và
Đào tạo tổ chức tập huấn về nội dung Chương trình giáo dục phổ thông 2018, các phương
pháp, kĩ thuật dạy học, kiểm tra đánh giá, xây dựng kế hoạch giáo dục và ứng dụng công
nghệ thông tin trong dạy học và kiểm tra đánh giá.
Khi tổ chức dạy học môn Vật lí lớp 10 GV đã thực hiện theo quy trình xây dựng kế
hoạch giáo dục, kế hoạch bài dạy (giáo án) một cách khá bài bản. Tuy nhiên một số GV khi
thiết kế giáo án và xây dựng bài giảng vẫn dựa nhiều vào tài liệu là sách giáo khoa, sách giáo
viên với các mục tiêu cần đạt của mỗi bài về: Kiến thức thuần túy khoa học ít gắn với thực
tiễn, kĩ năng giải các bài tập mang tính lí thuyết, khi giải quyết một số bài tập có liên hệ với
thực tế vẫn gặp nhiều khó khăn do chưa được luyện tập nhiều các thao tác, kĩ năng giải quyết
vấn đề.
Nội dung kiến thức “Động lực học” liên hệ khá nhiều với thực tiễn và có nhiều ứng
dụng trong cuộc sống nhưng thời gian học trên lớp còn ít.
Đa phần các GV chỉ chú trọng cho HS giải bài tập tính toán, vận dụng các kiến thức đã
học để làm bài luyện tập, chuẩn bị cho các bài kiểm tra, thi cử. GV chỉ chú trọng đến kiến
thức và khả năng giải bài tập của HS mà chưa quan tâm đến năng lực và phẩm chất mà HS
cần được bồi dưỡng và phát trển khi học vật lí.
Trong quá trình giải bài tập, học sinh thường giải theo thói quen, theo cách mà HS từng
làm chứ không quan tâm đến việc tìm ra nhiều phương án khác nhau rồi lựa chọn phương
án tối ưu, hiệu quả nhất. Bên cạnh đó, hầu như GV đều cho HS làm bài theo hình thức trắc
nghiệm (bài kiểm tra 15 phút) và theo hình thức trắc nghiệm – tự luận (bài kiểm tra 45 phút)
nên HS không được rèn luyện đầy đủ để phát triển các thành tố của năng lực GQVĐ.
1.2. Thực trạng tổ chức dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề đối với học sinh
trường THPT Trần Nhân Tông, Nam Định
Để điều tra thực trạng tổ chức dạy học phát triển năng lực giải quyết vấn đề đối với học
sinh, tôi tiến hành điều tra trên 120 HS, 10 GV (gồm 04 GV Vật lí, 06 GV Toán) ở trường
THPT Trần Nhân tông, Nam Định
* Nội dung điều tra
+ Giáo viên có thường xuyên áp dụng phương pháp dạy học kết hợp với sử dụng bài
tập có nội dung thực tế trong dạy học vật lí không?
+ Kết quả ra sao? Khả năng GQVĐ của HS đang ở mức độ nào trong thang đo năng
lực GQVĐ?
– Những khó khăn gặp phải (đối với giáo viên và học sinh) khi tổ chức dạy học phát
triển năng lực giải quyết vấn đề.
– Xác định được hướng dạy phù hợp, nguyên tắc để xây dựng những bài tập có nội
dung thực tiễn sao cho vừa đảm bảo tính sư phạm, tính thực tiễn mà vẫn đảm bảo nội dung
kiến thực vật lí nhằm khơi dậy hứng thú, say mê của HS, giúp HS tự lực, tích cực học tập và
góp phần phát triển năng lực GQVĐ cho các em.
– Tìm hiểu được mức độ nắm vững kiến thức vật lí của học sinh ở lớp dưới từ đó xác
định kiến thức xuất phát của học sinh trước khi học nội dung “Động lực học” – vật lí 10.
– Tìm hiểu mức độ quan tâm, hứng thú của học sinh đối với môn vật lí nói chung.
– Tìm hiểu cách thức tổ chức dạy học của các GV khác, tình hình vận dụng những bài
tập có nội dung thực tiễn trong quá trình dạy học của GV, trang thiết bị của trường và việc
sử dụng trang thiết bị trong quá trình dạy học.
* Kết quả điều tra đối với giáo viên
Bảng 1.1. Ý kiến của GV về sự hiểu biết các khái niệm, cấu trúc, năng lực thành phần và
hành vi biểu hiện của năng lực GQVĐ

Khi được hỏi về khái niệm, cấu trúc và các năng lực thành phần của năng lực GQVĐ
thì 100% GV được hỏi đều hiểu về khái niệm năng lực GQVĐ là gì, tuy nhiên bên cạnh đó
vẫn có một số GV chưa xác định được rõ các thành phần của năng lực GQVĐ (20%); Vẫn
còn 03/10 GV chưa hiểu đầy đủ về cấu trúc của năng lực GQVĐ. Bên cạnh đó vẫn có 2/10
tương ứng với 20% GV được hỏi vẫn hiểu mơ hồ về năng lực GQVĐ cũng như vai trò của
nó với sự phát triển của HS. GV có được tập huấn về đổi mới phương pháp giảng dạy nhưng
nội dung tập huấn dàn trải nên chưa thực sự hữu ích. Qua đây có thể thấy được cần phải tổ
chức thêm nhiều buổi tập huấn, bỗi dưỡng kiến thức nhằm nâng cao chất lượng của đội ngũ
GV hơn nữa.
Bảng 1.2. Ý kiến của GV về sự cần thiết phát triển NLGQVĐ cho HS

GV thấy được sự cần thiết (100% GV đánh giá từ mức độ cần thiết trở lên) phải bồi
dưỡng năng lực GQVĐ cho học sinh, thấy được thông qua dạy học vật lý sẽ giúp các em
hình thành và phát triển đày đủ các năng lực lực cần thiết như năng lực GQVĐ, năng lực
làm việc nhóm…, thấy được cần phải tăng cường sử dụng thí nghiệm trong dạy học để góp
phần phát triển năng lực vật lí cho học sinh.
Bảng 1.3. Ý kiến của GV về sự cần thiết sử dụng bài tập thực tiễn trong việc hình thành
và phát triển NLGQVĐ của HS

80%
20%
1st Qtr
2nd Qtr

Từ bảng số liệu trên ta thấy, tất cả các GV đều cho rằng việc sử dụng bài tập thực tiễn
trong việc hình thành và phát triển NLGQVĐ của HS là cần thiết và rất cần thiết. Điều này
cho thấy GV có nhận thức đúng đắn về việc sử dụng bài tập thực tiễn trong dạy học Vật lí
giúp phát triến phảm chất, năng lực cho HS.
Khi đánh giá mức độ cần thiết của việc sử dụng BT có NDTT trong dạy học VL, có
100% GV đánh giá từ mức độ cần thiết trở lên (20% đánh giá cần thiết, 80% đánh giá rất
cần thiết) và lí do các thầy cô đưa ra về cơ bản đều tập trung vào việc tạo hứng thú, động lực
trong học tập của HS trong môn vật lí và thực hiện mục tiêu vận dụng kiến thức, kĩ năng để
giải quyết vấn đề của thực tiễn mà chương trình GDPT 2018 đã đề ra.
* Kết quả điều tra đối với học sinh
Bảng 1.4. Tìm hiểu về sự hứng thú của học sinh trong giờ học vật lí

Từ kết quả khảo sát cho thấy, số học sinh hứng thú và rất hứng thú trong giờ học vật
lí chiếm 60,83%. Tuy nhiên vẫn còn 10,83% học sinh không hứng thú với tiết học vật lí,
điều này cũng dễ hiểu vì trong số học sinh điều tra có cả các học sinh ban xã hội không tham
gia thi tốt nghiệp môn vật lí.
Bảng 1.5. Tìm hiểu về mức độ sử dụng các bài tập có nội dung thực tiễn của thầy, cô trong
dạy học vật lí ở trường THPT

Qua bảng số liệu khảo sát cho thấy, giáo viên đã sử dụng bài tập thực tiễn và
có nội dung thực tiễn vào trong giảng dạy tuy nhiên còn chưa thường xuyên, ít khi sử dụng
(51,67%.
Thực trạng trên chứng tỏ, GV sử dụng phương pháp áp dụng bài tập thực tiễn trong
dạy học phát triển năng lực học sinh còn có những hạn chế nhất định dẫn đến hiệu quả chưa
cao.
1.3. Một số giải pháp nhằm khắc phục những khó khăn
– Giáo viên phải tích cực liên hệ kiến thức với thực tế bằng việc soạn thảo những bài
tập có yếu tố thực tế để tạo sự hứng thú cho HS trong giờ học và kích thích sự say mê sáng
tạo của HS.
– Giáo viên cần đa dạng hóa các hình thức dạy học. Để làm được điều đó giáo viên phải
trau dồi thêm kiến thức và kĩ năng cần thiết cho việc bồi dưỡng, phát triển, đánh giá năng
lực vật lí của HS.
– Đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá chất lượng HS cho phù hợp với đặc thù bộ
môn và tự xây dựng cho mình hệ thống bài tập và tiến trình sử dụng chúng để bồi dưỡng
được năng lực vật lí của HS trong quá trình dạy học.
2. Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến
2.1. Năng lực và năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
2.1.1. Một số năng lực cần phát triển cho học sinh trung học phổ thông
Trong chương trình giáo dục phổ thông ở một số nước, việc phát triển năng lực cho
học sinh THPT đã được đề cập:
Năng lực của học sinh phổ thông do tổ chức OEDC đề nghị gồm:
Năng lực GQVĐ, năng lực xã hội, năng lực linh hoạt sáng tạo, năng lực sử dụng thiết
bị một cách thông minh.
Năng lực của học sinh phổ thông của một số nước như Australia được yêu cầu trong
chương trình giáo dục bao gồm: Năng lực đọc hiểu, năng lực làm toán, năng lực giao tiếp,
năng lực giải quyết vấn đề, năng lực ứng dụng công nghệ thông tin.
Trong phạm vi nghiên cứu của đề tài, chúng tôi đi sâu nghiên cứu về năng lực giải
quyết vấn đề.
2.1.2. Các khái niệm năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
Năng lực GQVĐ là khả năng của một cá nhân hiểu và giải quyết tình huống vấn đề khi
mà giải pháp giải quyết chưa rõ ràng. Nó bao gồm sự sẵn sàng tham gia vào giải quyết tình
huống vấn đề đó – thể hiện tiềm năng là công dân tích cực và xây dựng (Định nghĩa trong
đánh giá PISA, 2012).
Giải quyết vấn đề là hoạt động trí tuệ được coi là trình độ phức tạp và cao nhất về nhận
thức, vì cần huy động tất cả các năng lực trí tuệ của cá nhân. Để GQVĐ, chủ thể phải huy
động trí nhớ, tri giác, lý luận, khái niệm hóa, ngôn ngữ, đồng thời sử dụng cả cảm xúc, động
cơ, niềm tin ở năng lực bản thân và khả năng kiểm soát được tình thế (Theo Nguyễn Cảnh
Toàn – 2012 (Xã hội học tập – học tập suốt đời)).
2.1.3. Các thành tố và tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh
Năng lực GQVĐ bao gồm nhiều thành tố. Các tiêu chí của mỗi thành tố và các mức
độ của mỗi tiêu chí chúng được thể hiện qua bảng sau:
Bảng 1.2: Cấu trúc của năng lực giải quyết vấn đề

2.1.4. Tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề
– Đánh giá theo năng lực là đánh giá kiến thức, kỹ năng và thái độ trong bối cảnh có ý
nghĩa. Theo quan điểm giáo dục phát triển, thì đánh giá kết quả giáo dục phải hướng tới
việc xác định sự tiến bộ của người học. Vì vậy đánh giá năng lực người học được hiểu là
đánh giá khả năng áp dụng những kiến thức, kĩ năng đã học để giải quyết các vấn đề trong
cuộc sống thực tiễn. Theo
– Đánh giá năng lực GQVĐ của người học cũng như đánh giá các năng lực khác thì không
lấy việc kiểm tra khả năng tái hiện kiến thức đã học làm trọng tâm mà chú trọng đến khả
năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống sáng tạo khác nhau. Đánh giá năng
lực thông qua các sản phẩm học tập và quá trình học tập của người học, đánh giá năng lực
người học được thực hiện bằng một số phương pháp (công cụ) sau:
– Đánh giá qua quan sát: Đánh giá qua quan sát là thông qua quan sát mà đánh giá các thao
tác, động cơ, các hành vi, kỹ năng thực hành và kỹ năng nhận thức như là cách GQVĐ
trong một tình huống cụ thể. Để đánh giá qua quan sát, GV cần tiến hành các hoạt động:
+ Xây dựng mục tiêu, đối tượng, nội dung, phạm vi cần quan sát.
+ Đưa ra các tiêu chí cho từng nội dung quan sát (thông qua các biểu hiện của các
năng lực cần đánh giá)
+ Thiết lập bẳng kiểm phiếu quan sát.
+ Ghi chú những thông tin chính vào phiếu quan sát.
+ Quan sát và ghi chép đầy đủ những biểu hiện quan sát được vào phiếu quan sát và
đánh giá.
– Đánh giá qua hồ sơ học tập: Hồ sơ học tập là tài liệu minh chứng cho sự tiến bộ của cá
nhân, trong đó mỗi cá nhân tự đánh giá về bản thân, nêu những điểm mạnh, điểm yếu, sở
thích của mình, tự ghi kết quả học tập, tự đánh giá đối chiếu với mục tiêu đã đặt ra để nhận
ra sự tiến bộ hoặc chưa tiến bộ của mình, từ đó tìm nguyên nhân và cách khắc phục trong
thời gian tới. Hồ sơ học tập có ý nghĩa quan trọng đối với mỗi cá nhân, giúp người học tìm
hiểu về bản thân, khuyến khích hứng thú học tập và hoạt động tự đánh giá. Từ đó thúc đẩy
mỗi cá nhân chú tâm và có trách nhiệm với nhiệm vụ học tập của mình.
– Tự đánh giá: Tự đánh giá là một hình thức mà người học tự liên hệ phần nhiệm vụ đã thực
hiên với các mục tiêu của quá trình học, người học sẽ học cách đánh giá các nỗ lực và tiến
bộ cá nhân, nhìn lại quá trình và phát hiện những điều cần thay đổi để hoàn thiện bản thân.
– Đánh giá qua bài kiểm tra: Đánh giá qua bài kiểm tra là một hình thức giáo viên đánh giá
năng lực học sinh bằng cách giáo viên cho đề kiểm tra trong một thời gian nhất định để học
sinh hoàn thành, sau đó giáo viên chấm bài và cho điểm. Qua bài kiểm tra, giáo viên đánh
giá được ở học sinh những kĩ năng và kiến thức, qua đó giáo viên có thể điều chỉnh các
hoạt động dạy học và có biện pháp giúp đỡ đến từng học sinh.
– Đánh giá đồng đẳng: là một quá trình trong đó các nhóm người học trong lớp sẽ đánh giá
công việc lẫn nhau dựa theo tiêu chí đã định sẵn. Đánh giá đồng đẳng giúp người học làm
việc hợp tác, cho phép người học tham gia nhiều hơn vào quá trình học tập đánh giá. Qua
đó phản ánh được năng lực của người đánh giá về sự trung thực, linh hoạt, nhạy bén và khả
năng tập trung.
– Như vậy, trong việc đánh giá năng lực GQVĐ cũng như các năng lực khác giáo viên cần
sử dụng đồng bộ các công cụ đánh giá trên cùng với bài kiểm tra kiến thức kĩ năng. Khi
xây dựng các công cụ đánh giá cần xác định rõ mục tiêu, biểu hiện của năng lực cần đánh
giá để từ đó xây dựng các tiêu chí một cách cụ thể rõ ràng.
Trong phần này chứng tôi chú trọng việc đánh giá năng lực GQVĐ thông qua khả
năng vận dụng kiến thức và kỹ năng thực hiện nhiệm vụ của Hs thông qua các bài tập
có nội dung thực tế. Việc đánh giá năng lực GQVĐ của HS được thực hiện thông qua việc
đánh giá các tiêu chí của từng thành tố trong năng lực GQVĐ. Tiêu chí đánh giá năng lực
giải quyết vấn đề được thể hiện ở bảng dưới đây.
Bảng 1.3: Tiêu chí đánh giá năng lực giải quyết vấn đề

Tuy nhiên không phải ở mọi bài học, việc vận dụng năng lực GQVĐ của HS cũng đủ
cả 4 thành tố và không phải ở thành tố nào cũng có đủ các tiêu chí với đầy đủ những mức độ
như bảng trên. Vì vậy, khi cho điểm đánh giá năng lực GQVĐ của HS ở một bài nào đó, cần
căn cứ vào yêu cầu cụ thể của bài để cho điểm thành phần. Việc cho điểm mỗi thành tố, mỗi
tiêu chí ở mỗi mức độ của các bài là khác nhau.
2.2. Các khái niệm bài tập có nội dung thực tiễn
2.2.1. Khái niệm bài tập thực tiễn
Từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê (2000) định nghĩa: “Bài tập là bài giao cho HS làm
để vận dụng những điều đã học được”.
Theo tác giả Nguyễn Ngọc Quang (1986): “Bài tập là bài ra cho HS làm để vận dụng
những điều đã học nhằm hình thành kiến thức mới, củng cố, hoàn thiện, nâng cao kiến thức
đã học”.
Tác giả Lê Thanh Oai (2016) định nghĩa: “Bài tập thực tiễn là dạng bài tập xuất phát
từ các tình huống thực tiễn, được giao cho HS thực hiện để vận dụng những điều đã học
nhằm hình thành kiến thức mới hoặc củng cố, hoàn thiện, nâng cao kiến thức đã học đồng
thời phát triển năng lực người học”.
Trong đề tài này chúng tôi sử dụng quan niệm bài tập Vật lý có nội dung thực tiễn là
những bài tập mà nội dung của chúng là các tình huống cụ thể hoặc mô phỏng các tình
huống có thể nảy sinh trong thực tế cuộc sống xung quanh chúng ta. Những bài tập này thể
hiện được mối liên hệ giữa các kiến thức, định luật vật lý mà học sinh đã được học với các
thành tựu và ứng dụng của những tri thức đó trong khoa học và kỹ thuật.
2.2.2. Phân loại bài tập vật lí thực tiễn
a. Phân loại theo tính chất của bài tập
– Bài tập định tính: Là các bài tập về giải thích các hiện tượng, các tình huống nảy sinh
trong thực tiễn. HS phải biết vận dụng các định luật, nguyên lí vật lí để giải thích các hiện
tượng xảy ra trong thực tế cuộc sống. Ví dụ: Giải thích hiện tượng ảo giác; giải thích hiện
tượng nhật thực, nguyệt thực; giải thích hiện tượng cầu vồng…
– Bài tập định lượng: Là loại bài tập trong đó yêu cầu tính toán thực tiễn, phải vận dụng
các tính chất, công thức vật lí mới có thể giải quyết được. Ví dụ: Xác định nhiên liệu cần
tiêu tốn để xe ô tô dịch chuyển một quãng đường nhất định.
– Bài tập tổng hợp: Là loại bài tập trong đó bao gồm cả kiến thức định tính lẫn định
lượng. Phải dùng cả giải thích định tính lẫn tính toán mới có thể tìm ra được kết quả của bài
toán. Ví dụ: Tính toán tiền điện trả cho nhà nước mỗi tháng của gia đình; giải thích sự tiêu
hao điện năng trên dây dẫn và đưa ra giải pháp khắc phục.

Các thầy cô cần file liên hệ với chúng tôi tại fanpage facebook O2 Education

Thầy cô có thể xem thêm SKKN các cấp khác:

Tổng hợp SKKN Luận Văn Luận Án O2 Education cấp THPT

Tổng hợp SKKN cấp THCS O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp tiểu học O2 Education

Tổng hợp SKKN cấp mầm non O2 Education

Tổng hợp SKKN môn hóa học cấp THPT